Chủ tịch Hội Đồng Châu Âu Charles Michel họp thượng đỉnh trực tuyến EU-Trung Quốc tại Bruxeles, 22/06/2020. © AP

Từ khi Úc yêu cầu mở điều tra độc lập về nguồn gốc virus corona, Trung Cộng đã liên tiếp ra các trừng phạt kinh tế đối với Canberra bằng đánh thuế cao lên hàng loạt các sản phẩm xuất khẩu của Úc. Theo nhà kinh tế học Yves Parez, cuộc khủng hoảng thương mại này cảnh báo về mối nguy hiểm khi công nghiệp Liên Âu (EU) lệ thuộc vào Trung Cộng.

Trung Cộng áp thuế và đơn phương chặn nhập khẩu nhiều sản phẩm của Úc

Hiệp định tự do mậu dịch ký giữa Trung Cộng và các nước trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương chưa ráo mực, Trung Cộng đã gây sự với một trong những đối tác, đó là nước Úc.

Mối bất hòa thương mại mới này khiến chúng ta phải đánh giá một cách thận trọng “những tiến bộ” của tự do mậu dịch trong khu vực này của thế giới.

Trung Cộng là một bạn hàng lớn thậm chí lớn nhất của Úc. Trung Cộng tiêu thụ 40%  hàng xuất khẩu của Úc. Nước này vì thế rất lệ thuộc vào Trung Cộng trên phương diện thương mại. Từ tháng 9/2020 Trung Cộng đã áp thuế cao đối với nhiều sản phẩm nhập khẩu từ Úc. Thuế nhập khẩu lúa mạch Úc đã tăng 80%. Xuất khẩu rượu vang Úc sang Trung Cộng do đại dịch, từ đầu năm 2020 đã giảm 14%, giờ đây bị Trung Cộng đóng cửa. Bắc Kinh cũng tạm ngưng nhập thịt bò từ 4 công ty Úc.

Cuối cùng chính phủ Trung Cộng sẽ cắt giảm mạnh du khách đến nước Úc. Trong  khi đó, du lịch nói chung và du khách đến từ Hoa Lục nói riêng, là một nguồn thu quan trọng cho nền kinh tế Úc.

Tuy nhiên, tranh chấp thương mại giữa hai nước lại tập trung xung quanh than đá. Úc xuất phần lớn than đá sang Trung Cộng. Nhưng từ tháng 09/2020, chính quyền Bắc Kinh đã yêu cầu các nhà máy công nghiệp và các hải cảng của họ dừng toàn bộ việc mua than đá nước Úc. Bằng những quyết định đó, Trung Cộng giảm ít nhất 10% nhập khẩu than Úc.

Tất cả những biện pháp như trên của Trung Cộng đều được quyết định đơn phương. Kết quả: Chính phủ Úc mất nhiều vì cuộc tấn công thô bạo của Trung Cộng. Canberra quyết định không đáp trả tương xứng, mà có muốn thì liệu có làm được không? Các biện pháp trả đũa nào của Úc sẽ đáng tin cậy khi mà quan hệ thương mại hai nước đã rất mất cân bằng?

Dẫu sao, Nghị Viện Úc cũng vừa thông qua một luật cho phép chính phủ hủy bỏ thỏa thuận đã ký với một nước không tôn trọng cam kết. Trong khi chờ đợi, Úc chuẩn bị thưa kiện lên Tổ Chức Thương Mại Thế Giới WTO.

Nhưng lý giải thế nào cho quan hệ thương mại Trung – Úc đột nhiên bị hư hại?

Những trách cứ của Trung Cộng chống lại Úc đan xen giữa kinh tế và chính trị. Trước hết, làm theo sức ép của Washington, chính phủ Úc đã loại Hoa Vi ra khỏi đấu thầu lắp đặt mạng 5G ở Úc, ngay từ năm 2018. Canberra còn hủy bỏ nhiều dự án đầu tư của Trung Cộng thuộc lĩnh vực khai khoáng và công nghiệp ở Úc.

Nhưng các đòn trừng phạt của Bắc Kinh không giới hạn ở kinh tế mà còn bao gồm cả chính trị. Vì Úc là nước đầu tiên trên thế giới, ngay từ đầu năm 2020, đòi mở điều tra độc lập để xác định nguồn gốc của virus Vũ Hán, xuất hiện tại Trung Cộng. Tất nhiên, Bắc Kinh không thể hài lòng với đề nghị này. Trung Cộng cũng kêu ca về cách báo chí Úc nói về chính trị Trung Cộng. Bắc Kinh không chấp nhận các chỉ trích của Úc nhắm vào họ về hồ sơ trấn áp ở Hồng Kông, Tân Cương và các mối đe dọa của Hải quân Trung Cộng tại các vùng Biển Đông hay biển Hoa Đông.

Đằng sau những biện pháp thương mại mà Trung Cộng đưa ra để chống Úc, Bắc Kinh có ý đưa ra thông điệp là họ không có quyền kiểm soát cách thức mà một quốc gia khác, dù đó là đối tác thương mại, nói về Trung Cộng. Một nhà ngoại giao Trung Cộng mới đây đã tóm tắt sự việc một cách thô thiển thế này: Nếu anh đối xử Trung Cộng như là kẻ thù, Trung Cộng cũng sẽ đối xử với anh là kẻ thù.

Mặt khác, hải quân Úc đã tham gian bên cạnh hải quân Mỹ, Ấn Độ và Nhật Bản những cuộc tập trận trong Ấn Độ Dương, dọc tuyến đường tơ lụa trên biển. Để trả đũa, Trung Cộng tung lên Twitter hình ảnh một quân nhân Úc cầm dao dọa một đứa trẻ Afghanistan. Chính phủ bảo thủ của Scott Morrison đã khẳng định đó là hình ảnh cắt ghép và đòi Bắc Kinh phải xin lỗi. Tất nhiên Bắc Kinh đã làm ngơ trước đòi hỏi đó.

Cuộc khủng hoảng thương mại Úc-Trung này chứa đựng nhiều bài học, có giá trị vượt quá các nước bên bờ Thái Bình Dương. Những bài học đó có giá trị cho cả các nước châu Âu, vốn lâu nay vẫn coi việc buôn bán với Trung Cộng cũng không khác gì làm ăn với Canada hay Thụy Điển. Những người lạc quan nhất trong số ủng hộ tự do trao đổi sẽ nói rằng Liên Hiệp Châu Âu không phụ thuộc vào Trung Cộng nhiều như Úc.

Đúng là như vậy. Nhưng sự lệ thuộc đang lớn dần và cuộc khủng hoảng y tế hiện nay đã minh họa cho các nguy cơ có quá nhiều lệ thuộc vào đế chế Trung Hoa trong một số sản xuất trọng yếu liên quan đến chủ quyền của châu Âu, chẳng hạn như sản xuất trong lĩnh vực y, dược. Nếu cần tiếp tục làm ăn với Trung Cộng, châu Âu phải mở to mắt và đừng có ngây thơ.

Theo Yves Perez (Anh Vũ-RFI)