Đại hội tập hợp 373 ủy viên trung ương họp kín trong bốn ngày tại Bắc Kinh, qua báo chí chính thức đã hứa hẹn có những quyết định « lịch sử ». Tuy nhiên hội nghị đã kết thúc với một thông báo rất dài, trong đó những biện pháp cụ thể duy nhất được nêu ra là thành lập một « nhóm lãnh đạo trung tâm » phụ trách giám sát các cải cách mới, và thành lập một « Hội đồng An ninh Nhà nước ».

Còn lại, trong thông cáo dài 3.500 từ theo bản tiếng Anh không chính thức, Đảng Cộng sản Trung Quốc hoàn toàn quay lưng với những thay đổi về chính trị, khi tái khẳng định vai trò lãnh đạo trong tất cả các lãnh vực.

Trong lãnh vực kinh tế thì thị trường được giao « một vai trò quyết định ». Tuy nhiên Đảng lại nhanh chóng khẳng định « vai trò chủ đạo của hệ thống sở hữu Nhà nước », cho dù Đảng phải « cổ vũ cho sức sống của nền kinh tế và tính sáng tạo của kinh tế ngoài quốc doanh ».

Nhà phân tích Wang Qinwei của Capital Economics ở Luân Đôn nhận xét : « Dường như có sự thống nhất cao về hướng cải cách, nhưng về mặt thực hiện thì không có sự đồng thuận ». Theo ông, thông cáo bế mạc có « hơi hướng của các thỏa hiệp » báo trước những trở ngại cho những thay đổi.

« Mỗi bên đều có phần trong đó » – Kenneth Lieberthal, chuyên gia về Trung Quốc của Brookings Institution ở Washington bình luận. Còn Jean-Pierre Cabestan, cũng là chuyên gia về Trung Quốc nhưng thuộc Hongkong Baptist University cho rằng kết quả hội nghị « Khá mập mờ và khá khiêm tốn ». Ông nhận thấy « một sự hết sức thận trọng trong bước đi tiếp theo » về cải cách, đồng thời phản ánh « thỏa thuận giữa phe cải cách và phe bảo thủ », đặc biệt là về vấn đề sở hữu Nhà nước.

Nhìn chung, các nhà quan sát nhận định, thành phần của « nhóm lãnh đạo trung tâm » phụ trách cải cách sẽ cho thấy những dấu hiệu đáng quan tâm về sự thăng bằng quyền lực trong tân chính phủ Bắc Kinh.

Jean-Pierre Cabestan nhận định : « Họ bị chia rẽ », và theo ông thì việc thành lập nhóm này « làm giảm đi vai trò của Thủ tướng Lý Khắc Cường rất nhiều. Ngay cả nếu việc tiến hành cải cách giúp ông Lý trở lại hàng đầu, Tập Cận Bình vẫn quán xuyến tất cả và Đảng đứng trên Chính phủ » – trái với Hồ Cẩm Đào trước đây đã để cho Thủ tướng Ôn Gia Bảo toàn quyền hành động.

Cũng theo ông Cabestan, nếu Tập Cận Bình tỏ ra « bảo thủ hơn về mặt ý thức hệ và chính trị », trên lãnh vực kinh tế ông Tập « cần can đảm hơn nếu muốn thương thảo về một mô hình tăng trưởng mới ».

Lên nắm quyền từ tháng 3/2013, hai ông Tập Cận Bình và Lý Khắc Cường muốn tái định hướng kinh tế Trung Quốc, chú trọng tiêu dùng nội địa sau nhiều năm tăng trưởng nhảy vọt nhờ xuất khẩu và đầu tư. Mục tiêu là tăng gấp đôi tổng sản phẩm nội địa và thu nhập đầu người từ nay cho đến năm 2020.

Rất nhiều chủ đề quan trọng được người dân nóng lòng chờ đợi lại vắng mặt trong thông cáo bế mạc. Chẳng hạn như chính sách mỗi gia đình chỉ có một con, hay chế độ hộ khẩu đã khiến khoảng 300 triệu người nông thôn nhập cư không được hưởng các quyền lợi về y tế và giáo dục.

Hai nhà kinh tế Lu Ting và Zhi Xiaojia của Bank of America Merrill Lynch cho rằng việc khẳng định “vai trò quyết định” của thị trường, mà từ 1993 đã là “cơ sở” cho chính sách kinh tế Trung Quốc, “không phải là một thay đổi thực sự có ý nghĩa. Nhưng có thể tìm thấy những hệ quả hữu ích (trong thông cáo) như việc cải cách tư pháp hay về đất đai ».

Hội nghị trung ương 3 kêu gọi « hoàn thiện hệ thống phòng ngừa và trừng phạt » các cán bộ tham nhũng, nhưng không hề nhắc tới việc công khai tài sản các lãnh đạo vốn được nhiều luật gia đòi hỏi.

Đối với Andy Xie, kinh tế gia độc lập ở Thượng Hải, từng làm việc tại Morgan Stanley, « cách duy nhất để giảm bớt những sai lầm kinh tế là trói tay các viên chức chính phủ », và « đó là vì sao chiến dịch chống tham nhũng là trung tâm của tất cả các cải cách kinh tế ».

Nhà kinh tế Yao Wei của ngân hàng Société Générale ở Hồng Kông nhận định : « Các tân lãnh đạo họ đã nói những gì phải nói, bây giờ họ cần làm những gì phải làm. Thử nghiệm bắt đầu từ lúc này đây ».

Thụy My