Tại Trung Đông, sự im lặng tưởng chừng như mọi chuyện được ổn, nhưng thật ra nó không yên chút nào! Chính sách của Tổng Thống Trump 2.0 đối với Trung Đông ra sao? 

Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và các cố vấn của ông có chiến lược ở Trung Đông dài hạn hay họ chỉ tham gia vào các hoạt động quân sự tạm thời để dập tắt đám cháy trong khu vực như không kích Houthis?
Đây là một câu hỏi đặt ra khi quyết định gần đây của Tòa Bạch Ốc ra lệnh không kích táo bạo vào Houthis, một lực lượng phiến quân làm công cụ của Iran ở Yemen, họ thường tấn công vào tàu dân sự và quân sự của Israel, Hoa Kỳ và các nước Tây Phương di chuyển trên vùng Biển Đỏ. Những đợt không kích dữ dội của Mỹ trong những ngày qua vượt ngoài sức của Yemen!

Một số nhà bình luận đã gọi chính sách đối ngoại của TT Trump đối với Trung Đông là ngẫu hứng. Nhưng không phải! Mà phải hiểu rằng trọng tâm của TT Trump là kiềm chế một Iran không được có vũ khí tiêu diệt Israel (ý nói là vũ khí nguyên tử), thì các hành động mà Washington đang thực hiện đối với Yemen, Syria và Lebanon được xem là hỗ trợ cho việc kiềm chế Iran.

Không kích Yemen: nhắm tới Iran

Các cuộc không kích của Hoa Kỳ chống lại Houthis bắt đầu vào ngày 15/03 có nhiều mục tiêu. Mục tiêu trước mắt là buộc Houthis ngưng các cuộc tấn công vào tàu thuyền và Israel, Hoa Kỳ và các nước Tây Phương di chuyển trên biển Đỏ. Bộ Trưởng Quốc Phòng Hoa Kỳ Pete Hegseth đã trả lời về mục tiêu đầu tiên này trong một cuộc phỏng vấn, Hegseth tuyên bố rằng: “Khi Houthis ngừng các cuộc tấn công, chúng tôi sẽ dừng lại”.
Nhưng nó không chỉ Houthis ở Yemen mà các giới chức Hoa Kỳ còn nói rõ rằng: Iran trang bị vũ khí, huấn luyện quân đội cung cấp thông tin tình báo hoạt động của tàu thuyền qua lại trên biển Đỏ cho Houthis, họ phải chịu hoàn toàn trách nhiệm về hành động của Houthis. Tổng Thống Trump gần đây còn cảnh cáo rằng Iran có thể phải trả giá rất đắc kể cả một cuộc tấn công quân sự của Mỹ vào Iran, nếu Houthis không chịu ngừng lại.

Thành công của Hoa Kỳ trong việc làm im tiếng hỏa tiễn và máy bay không người lái của Houthis, làm giảm mối đe dọa từ lực lượng ủy nhiệm của Iran, một lực lượng phiến quân hoạt động tích cực nhất chống lại các lợi ích của Israel, Hoa Kỳ và các nước Tây Phương từ khi Israel có chiến tranh với phiến quân Hezbollah và Hamas. Nay, mà cả hai Hamas và Hezbollah đều bị suy yếu do thành công quân sự của Israel. Cả hai đã ngừng bắn với Israel trong một khoảng thời gian dài vì quá kiệt quệ.
Việc Hoa Kỳ oanh kích dữ dội Houthis là để cảnh cáo Iran có thể là mục tiêu tiếp theo. Việc này cũng có thể là đòn để Iran phải sớm bước vào đàm phán với Hoa Kỳ về chương trình nguyên tử. 

Iran cho Mỹ là mạo hiểm chiến tranh

Gần đây, lãnh đạo tối cao Hồi Giáo của Iran, Ayatollah Ali Khamenei, từ chối lời đề nghị tham gia đàm phán của Tổng Thống Trump! Muốn đương đầu.

Các cuộc tấn công mạnh bạo vào Houthis làm cho những lời cảnh báo được che đậy của TT Trump hé lộ rõ ràng hơn rằng: nếu không có tiến triển nào trong việc ngăn chặn Iran chế tạo vũ khí nguyên tử thì Hoa Kỳ, Israel hoặc cả hai có thể tấn công bằng không quân một cách tàn khốc vào các cơ sở chế tạo nguyên tử của Iran. Chính quyền TT Trump đã nâng cao thông điệp này bằng các cuộc tập trận không quân chung với Israel, trong đó có các máy bay ném bom B-52 của Hoa Kỳ mang theo những loại bom có ​​thể xuyên thủng các cơ sở chế nguyên tử của Iran nằm sâu dưới lòng đất cùng với những đội oanh tạc cơ F-15I và F-35I của Israel “thực hành phối hợp tác chiến trên không… để nâng cao khả năng giải quyết Iran đối với các mối đe dọa trong khu vực do nước này gây ra”.

Về phía Iran, họ thừa nhận rằng khả năng chống lại cuộc tấn công của Israel do Hoa Kỳ hậu thuẫn đã gây giới hạn đáng kể từ ngày Israel phá hủy hệ thống phòng không tối tân nhất của Iran trong cuộc tấn công bằng hỏa tiễn vào tháng 10/2024.

Mặt khác, Hoa Kỳ cũng đang gây sức ép đa đối về kinh tế đối với Iran vốn đang gặp khó khăn. Washington có ý định đưa ra biện pháp trừng phạt kinh tế đối với Iran bằng cách truy lùng và hủy diệt mạng lưới “tàu ma” chở dầu và các công ty mà Trung Cộng và Iran đã phát triển trong bốn năm qua để lách lệnh trừng phạt đối với việc chuyển giao dầu của Iran cho Trung Cộng. Hàng tỉ USD mà Iran thu được từ việc bán dầu cho Trung Cộng là nguồn kinh tế của Iran giúp chế độ này chống lại những thỏa hiệp với Tây Phương đề xuất để tiếp tục chế bom nguyên tử.

Ổn định Syria và Lebanon: mục đích chống lại Iran

Chính quyền TT Trump không kích ở Yemen và đe dọa Iran, các giới chức Hoa Kỳ vẫn âm thầm tìm cách ổn định ở Syria và bảo đảm thỏa thuận ngừng bắn ở Lebanon.
Tại Syria: Các giới chức quân sự Hoa Kỳ đã đóng vai trò rất quan trọng trong việc làm trung gian thỏa thuận ngày 10/03 giữa chính phủ mới ở Syria và Lực Lượng Dân Chủ Syria do người Kurd lãnh đạo – là một đồng minh thân cận Hoa Kỳ xử dụng chống lại nhà nước tự xưng Hồi Giáo ISIS. Thỏa thuận này là một bước quan trọng trong việc đưa người Kurd hội nhập vào quân đội Syria mới, giúp ổn định Syria bằng cách loại bỏ mối đe dọa xung đột với người Kurd. Điều này còn rất cần thiết nếu chính phủ Mỹ muốn tiếp cận các nguồn khoáng sản quan trọng ở phía bắc Syria và thúc đẩy việc khôi phục quyền kiểm soát toàn bộ lãnh thổ Syria trong tương lai.
Đối với Hoa Kỳ, thỏa thuận này sẽ ngăn chặn sự đe dọa ở Syria tyrong việc Iran có cơ hội giúp đỡ các phiến quân ủy nhiệm của họ bắt đầu xây dựng lại căn cứ khủng bố, hoặc xử dụng Syria làm tuyến đường vận chuyển vũ khí từ Iran đến Lebanon để tiếp tế cho phiến quân Hezbollah tiếp tục chiến đấu.
Thỏa thuận này cũng cho phép người Kurd và các nhóm liên minh với họ tiếp tục hợp tác với các lực lượng Hoa Kỳ ở miền đông Syria để chống lại ISIS, lực lượng này đang tìm cách tái lập gần biên giới Syria-Iraq và đã gia tăng các cuộc khủng bố trong những năm qua.

Tại Lebanon: Tương tự như vậy, tại Lebanon, một phái viên Hoa Kỳ có kế hoạch đưa các nhân vật Lebanon và Israel lại với nhau để giải quyết các vấn đề tồn đọng giữa hai nước đang ngăn cản việc thực hiện đầy đủ thỏa thuận ngừng bắn tháng 11/2024.
Với công việc này, Hoa Kỳ có ba mục tiêu:

– Thứ nhất, muốn giải quyết các tranh chấp dai dẳng về biên giới Israel-Lebanon.
– Thứ hai, muốn tạo điều kiện điều động toàn thể Lực Lượng Vũ Trang Lebanon (LAF) và lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên Hiệp Quốc ở miền nam Lebanon ngăn chặn Hezbollah tái lập.
– Thứ ba, tạo điều kiện thuận tiện cho quân đội Israel rút ra khỏi những vị trí mà họ đang chiếm đóng ở miền nam Lebanon để bảo vệ người Israel quay trở về nhà.
Để củng cố khả năng và khẳng định hiệu quả của LAF trước các mối đe dọa từ Hezbollah, và để thể hiện sự tin tưởng của Hoa Kỳ vào Tổng thống mới Joseph Aoun và Thủ tướng Nawaf Salam của Lebanon, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã đặc biệt chấp thuận ngoại lệ lệnh ngưng viện trợ nước ngoài của Hoa Kỳ, tháo khoán 95 triệu USD tài trợ cho Lực Lượng Vũ Trang Lebanon (LAF).

Những nỗ lực của Hoa Kỳ nhằm ngăn chặn thỏa thuận ngừng bắn ở Lebanon bị phá vỡ và dựng niềm tin các nhà lãnh đạo mới ở Lebanon cho thấy những bước đi như vậy rất quan trọng để ngăn chặn sự trở lại của Hezbollah một phiến quân tay sai của Iran tức ngăn chặn trổi dậy của Iran trong vùng.

Gaza: Sự ủng hộ của Hoa Kỳ đối với Israel làm suy yếu các nỗ lực của Iran

Khi nói đến Gaza, sự ủng hộ của chính quyền Trump đối với quyết định mở lại chiến tranh với Hamas của Thủ Tướng Israel Netanyahu có khả năng sẽ chống lại mục tiêu lớn hơn của Washington chống lại Iran. Các cuộc tấn công trên không với quy mô lớn của Israel vào Hamas và việc tái điều động lực lượng bộ binh của Israel vào Gaza trong tuần này, sau đó là một cuộc tấn công đáp lại bằng hỏa tiễn của Hamas vào thủ đô Israel – Tel Aviv, có nguy cơ tạo ra một cuộc xung đột không chấm dứt với nhóm khủng Hamas.
Như đã thấy rõ trong các cuộc biểu tình trên đường phố Israel trong những ngày gần đây, cuộc xung đột mới này có khả năng làm gia tăng sự chia rẽ nội bộ ở Israel do sự phản đối rộng rãi trong số người Israel đối với việc tiếp tục chiến tranh. Sự căng thẳng nàycho thấy Netanyahu tiếp tục cuộc chiến ở Gaza có nguy cơ Israel mất tập trung vào cách đối phó với Iran.

Về bản thân chính trị của Netanyahu, có thể tìm cách kéo dài cuộc chiến Israel-Hamas để tránh sự tính toán chính trị của người dân Israel về trách nhiệm của ông đối với những thất bại về an ninh quốc gia trong cuộc tấn công khủng bố của Hamas vào miền Nam Israel ngày 7/10/2023. Hiện tại, việc tiếp tục chiến tranh với Hamas giúp ông duy trì quyền lực chính trị ở Israel vì các thành viên cực hữu trong liên minh của Netanyahu đe dọa sẽ rời khỏi chính phủ của ông, có khả năng gây ra sự sụp đổ của chính phủ Netanyahu, nếu ông kết thúc chiến tranh trong khi Hamas vẫn còn ở Dải Gaza.

Washington ủng hộ việc tiếp tục chiến tranh ở Gaza có thể gây căng thẳng quan hệ với các nước trong vùng Vịnh như Saudi Arabia, các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và các quốc gia vùng Vịnh khác, nhất là những quốc gia ủng hộ người Palestine. Điều này càng làm phức tạp thêm việc bảo đảm một mặt trận thống nhất đối chống Iran. Hơn nữa, trong khi chiến tranh vẫn tiếp diễn Israel-Hamas, Hoa Kỳ sẽ không thể theo đuổi mục tiêu mơ ước của mình là làm trung gian bình thường hóa quan hệ ngoại giao giữa Saudi Arabia và Israel vì Saudi Arabia đã nói rõ rằng họ sẽ không cân nhắc đến bình thường hóa ngoại giao khi chiến tranh Israel-Hamas vẫn tiếp diễn. 

Điều gì có thể xảy ra? 

Vì vậy, trong khi chính quyền Tổng Thống Trump có nhiều yếu tố của một chiến lược đối với Trung Đông, thì có nhiều điều có thể xảy ra sai với chính sách của Hoa Kỳ đối với khu vực này.

Điều đó có thể xảy ra như thế nào?
– Đầu tiên, người Houthis có thể chứng minh là khó bị đàn áp mặc dù đã có một chiến dịch quân sự kéo dài.
– Iran có thể gọi điện cho Washington bằng cách từ chối đàm phán về chương trình nguyên tử của mình cho đến khi Hoa Kỳ bắt đầu nới lỏng lệnh trừng phạt.
– Những trường hợp này có thể buộc Tòa Bạch Ốc phải điều chỉnh tăng cường đáng kể các hoạt động chống lại người Houthis và dùng đến một cuộc tấn công quân sự lớn vào Iran hoặc lùi bước và tỏ ra yếu thế (lùi bước hay yếu thế đều lộ rõ nhược điểm của Mỹ ).
– Những nỗ lực nhằm thúc đẩy sự ổn định ở Lebanon và Syria có thể tan vỡ, khiến cả hai quốc gia này dễ bị Iran và Hezbollah tiếp tục gây rối loạn trong vùng.
– Gaza có thể là một vũng lầy lâu dài đối với Israel và là cản trở những nỗ lực của Hoa Kỳ nhằm tạo ra sự hợp tác chặt chẽ hơn với các đối tác trong khu vực vùng Vịnh.

Với chiến lược của Trump 2.0, hình như việc đưa ra một chiến lược đặt trên sức mạnh ưu tiên hơn uyển chuyển có thể thay thế được. Thành công ở vùng Trung Đông quá phức tạp đòi hỏi phải thích ứng nhanh chóng. Cần một chiến lược mềm dẽo, đáp ứng với mọi tình huống là điều Trump 2.0 cần áp dụng, nếu không thì Thế Chiến III có thể lan tỏa từ đây.

Hoa Kỳ, ngày 22 tháng 3 năm 2025

Lê Hoành Sơn