Lãnh đạo các nước tham dự Hội nghị ASIAN tại thủ đô Lào (09/2016)

Cho dù bản thông cáo chung của Thượng đỉnh ASEAN và Đông Á không lên án Trung Cộng đe dọa hoà bình tại Biển Đông, nhưng hành động lấn chiếm biển đảo và thái độ xem thường luật pháp đã khiến cho Bắc Kinh hai lần bị chỉ tên và khuyến cáo.
Trung Cộng đã cố gắng dàn xếp và gây áp lực để hành động của Bắc Kinh lấn chiếm tại Biển Đông và phán quyết của Toà Trọng tài La Haye về chủ quyền không được đưa vào chương trình nghị sự và bản thông cáo chung, nhưng Trung Cộng cũng không tránh khỏi công kích.

Ngày 07/09/2016, ngày đầu tiên của Thượng đỉnh ASEAN tại Vientiane, phái đoàn Philippines đã bất ngờ khai hỏa. Quả pháo đầu tiên của Philippines là trình bày các tấm không ảnh chụp bên trên vùng bãi cạn Scarborough bị Hải Quân Trung Cộng lấn chiếm vào năm 2012.

Tuy đã xây một loạt đảo nhân tạo ở Trường Sa có phi đạo cho máy bay quân sự và gắn hải đăng, nhưng Bắc Kinh khẳng định chưa xây dựng gì trên bãi cạn Scarborough mà họ gọi là Hoàng Nham. Thế nhưng, Manila trưng bày hình chụp cho thấy có nhiều tàu có khả năng nạo vét, và các hoạt động cần thiết để xây dựng một đảo nhân tạo chỉ cách đảo Luzon của Philippines 140 hải lý, nơi có hai căn cứ đóng quân của Hoa Kỳ

Theo các chuyên gia quốc phòng, nếu Trung Cộng xây xong đảo nhân tạo tại Scarborough thì điều này sẽ làm thay đổi cục diện Biển Đông trong tiến trình chinh phục của Bắc Kinh và làm tăng thêm xác suất xảy ra đụng độ với Hải Quân Mỹ.

Từ căn cứ tiền đồn này, các dàn tên lửa và chiến đấu cơ của Trung Cộng sẽ áp đảo lực lượng Mỹ đóng tại Philippines một cách dễ dàng.

Tuy nhiên, dường như không muốn làm tình hình căng thẳng thêm khi chưa đúng lúc, chính phủ Mỹ tìm cách trấn an. Khi được AFP đặt câu hỏi, một viên chức Mỹ cho rằng “sự hiện diện của Trung Cộng trong vùng Scarborough vẫn ở mức độ bình thường”.

Bản thông cáo chung của ASEAN, do nội bộ chia rẽ vì thái độ bênh vực Trung Cộng của ít nhất hai thành viên là Cam Bốt và Thái Lan, không chỉ trích đích danh Trung Cộng nhưng xác nhận là “có một số lãnh đạo quan ngại sâu xa vì những đòi hỏi chủ quyền lãnh thổ”. ASEAN cũng cảnh báo “căng thẳng sẽ tăng cao nếu hành động đấp bồi đảo nhân tạo vẫn tiếp diễn”.

Qua ngày hôm sau, cũng tại Vientiane,Trung Cộng lãnh phát pháo thứ hai. Lần này, đích thân tổng thống siêu cường nhắc nhở đại cường Trung Cộng là phải biết tôn trọng luật pháp quốc tế.

Trước mặt thủ tướng Trung Cộng Lý Khắc Cường, tổng thống Mỹ Barack Obama kêu gọi Bắc Kinh phải tôn trọng phán quyết của Toà Trọng tài La Haye, công bố ngày 12/07/2016 với nội dung phủ nhận toàn bộ mọi đòi hỏi chủ quyền của Trung Cộng tại biển Đông. Tổng thống Mỹ khuyến cáo Bắc Kinh là phải tôn trọng phán quyết trọng tài cho dù “bất lợi” cho tham vọng.

Từ khi chiếm được Hoàng Sa vào năm 1974 đến nay, Trung Cộng lấn xuống phía nam, chiếm nhiều đảo ở Trường Sa và tăng tốc xây một loại “vạn lý trường thành trên biển”.

Ở nam bán cầu, Úc cũng lo ngại bị nằm trong tầm họat động của tên lửa và máy bay oanh tạc của Trung Cộng xuất phát từ Trường Sa.

Tuy Hoa Kỳ nhiều lần cảnh báo Trung Cộng nhưng phản ứng mạnh nhất chỉ là tổ chức tuần tra không thường xuyên.

Thế nhưng, theo giới phân tích, nếu Trung Cộng xây đảo ở Scarborough thì khó có thể tránh được xung đột. Giáo sư Carl Thayer, Học viện Quốc phòng Úc, dự báo sẽ xảy ra “đụng độ giữa tuần duyên Trung Cộng và chiến hạm Philippines do Hoa Kỳ yểm trợ”.