Tàu chiến Trung Cộng (trái) cắt ngang mũi Tàu Chiến Hoa Kỳ (phải) tại Eo Biển Đài Loan ngày 03/06/2023

Khi một tàu chiến Trung Cộng áp sát khu trục hạm Hoa Kỳ gần 140m ở Eo biển Đài Loan hôm 3/6 và buộc tàu này phải giảm tốc độ, đây là lần thứ hai trong vòng vài ngày mà Trung Cộng và Hoa Kỳ xuýt gặp một tai nạn lớn.
Cuối tháng trước, một máy bay chiến đấu của Trung Cộng bay trước mũi một máy bay chiến đấu của Hoa Kỳ trên Biển Đông, khiến Hoa Kỳ phải lên tiếng chỉ trích.
Sau cuộc chạm trán tàu chiến hôm 3/6, Tòa Bạch Ốc cáo buộc Trung Cộng “ngày càng hung hăng”. Còn Trung Cộng thì nói hoạt động quân sự như vậy của Mỹ trong vùng biển quốc tế là “cố tình khiêu khích rủi ro”.
Đây là lý do tại sao những cuộc chạm trán cận kề giữa quân đội Hoa Kỳ và Trung Cộng có thể tiếp tục.

Trung Cộng kháng cự

Dưới thời Tập Cận Bình, Trung Cộng đã bắt tay vào điều mà các quan chức Hoa Kỳ nói là một trong những hoạt động xây dựng quân đội thời bình lớn nhất trong lịch sử nước Tàu.

Bắc Kinh đang sử dụng khả năng quân sự ngày càng tăng và sức mạnh kinh tế để đẩy lùi sự thống trị quân sự kéo dài hàng thập niên của Hoa Kỳ ở châu Á. Trung Cộng coi Hoa Kỳ là một bên ngoài can thiệp vào một khu vực mà tại đó Bắc Kinh tự xem mình là lực lượng gìn giữ hòa bình và ổn định.

Một nguồn gây căng thẳng đặc biệt là các cuộc tuần tra “tự do hàng hải”, trong đó Hoa Kỳ và các đồng minh của họ điều tàu hải quân đi qua Eo Biển Đài Loan và Biển Đông.

Hoa Kỳ nói các cuộc tuần tra như vậy bảo vệ quyền cho tất cả các quốc gia di chuyển trong vùng biển quốc tế.

Trung Cộng đã phàn nàn về các tàu và máy bay của Hoa Kỳ ở Eo Biển Đài Loan và ở Biển Đông gần các đảo mà nước này kiểm soát, tuyên bố chủ quyền hoặc xây dựng và biến thành các cơ sở quân sự. Hải quân Trung Cộng thường theo dõi các tàu của Hoa Kỳ.

Một số nhà phân tích cho rằng các chỉ huy quân sự Trung Cộng đã được khuyến khích hành động quyết đoán hơn trước các tàu và máy bay quân sự nước ngoài.

“Tôi nghĩ những gì chúng ta đang thấy có thể là một sự khuyến khích chung, thậm chí có thể là kế hoạch khuyến khích các chỉ huy đơn vị tỏ ra hung hăng khi có cơ hội, điều này ở cấp độ đơn vị khuyến khích hành vi liều lĩnh hơn”, bà Jennifer Parker, một chuyên gia quốc phòng tại Viện Chính sách Chiến lược Úc, nói.

Các sự kiện khác gần đây ở Biển Đông đã chứng kiến một tàu Tuần duyên Trung Cộng chiếu “tia laser cấp độ quân sự” vào một tàu Philippines vào tháng Hai, và Việt Nam vào tháng trước đã yêu cầu Bắc Kinh rút các tàu khảo sát khỏi vùng biển của mình.

Trung Cộng nói cả hai vụ việc đều hợp pháp và bình thường, nhưng Mỹ, Philippines và Việt Nam không cho là bình thường.

Bộ quốc phòng Trung Cộng chưa bình luận về tố cáo họ đang khuyến khích hành vi hung hăng hơn.

Ông Derek Grossman, nhà phân tích quốc phòng cấp cao tại RAND Corporation, một tổ chức nghiên cứu chính sách của Hoa Kỳ, cho biết cách tiếp cận này của quân đội Trung Cộng làm tăng khả năng xảy ra va chạm, có thể dẫn đến xung đột vũ trang.

Ông nói: “Theo quan điểm của tôi, đây là tình trạng số 1 dẫn đến chiến tranh giữa Hoa Kỳ và Trung Cộng.”

Trên đà dẫn đến va chạm?

Làm cho tình hình trở nên nguy hiểm hơn là những quan điểm hoàn toàn khác nhau của Hoa Kỳ và Trung Cộng về nguồn gốc của vấn đề. Hoa Kỳ coi Trung Cộng đang phá vỡ hiện trạng với các mối đe dọa chống lại Đài Loan, hòn đảo tự trị mà Trung Cộng tuyên bố là của mình, và các yêu sách lãnh thổ của họ đối với Biển Đông giàu tài nguyên.

Câu trả lời từ quan điểm của Hoa Kỳ là tiếp tục khẳng định quyền hàng hải và hàng không gần Trung Cộng.

Ông Tong Zhao, một học giả thỉnh giảng tại Trường Quan hệ Quốc tế của Đại học Princeton, cho biết Đảng Cộng Sản cầm quyền của Trung Cộng hiện nay coi những hành động đó của Hoa Kỳ là khiêu khích và tin rằng việc theo đuổi sự thống trị quân sự của Hoa Kỳ là nguyên nhân thực sự gây ra những nguy hiểm trong khu vực.

“Các quan chức Trung Cộng nhìn chung không thấy các hành vi của chính Trung Cộng góp phần gây ra rủi ro,” ông nói.

“Và do đó, lập luận của họ là Trung Cộng chỉ có thể giảm thiểu rủi ro bằng cách tăng cường các biện pháp quân sự để đối đầu với các hoạt động quân sự của Hoa Kỳ trong khu vực và khiến Hoa Kỳ thực sự cảm thấy lo ngại về việc xẩy ra. Và đó là lúc Hoa Kỳ cuối cùng sẽ có những biện pháp cần thiết để giảm thiểu nó”.

Không liên lạc

Thêm vào đó là một vấn đề khác: thiếu các kênh liên lạc đáng tin cậy giữa quân đội hai nước Trung-Mỹ.

Quân đội Hoa Kỳ từ lâu đã thúc đẩy Trung Cộng mở các tuyến liên lạc – cả ở cấp cao và thuộc cấp – để giảm thiểu nguy cơ tai nạn trở thành bùng phát quân sự.

Ngược lại, Trung Cộng đã chậm thiết lập các liên hệ quân sự và đã nhanh chóng cắt đứt chúng trong thời kỳ căng thẳng ngoại giao, giới lãnh đạo Hoa Kỳ cho biết như vậy.

Trung Cộng đã đình chỉ đối thoại quân sự cấp cao với Ngũ Giác Đài sau chuyến thăm của cựu Chủ tịch Hạ viện Hoa Kỳ Nancy Pelosi tới Đài Loan vào mùa hè năm ngoái và từ chối yêu cầu của Hoa Kỳ về một cuộc điện đàm giữa bộ trưởng quốc phòng hai nước sau vụ bắn rơi khinh khí cầu do thám Trung Cộng trong không phận Hoa Kỳ năm nay.

Một quan chức cao cấp quốc phòng của Hoa Kỳ, phát biểu xin giấu tên, nói với Reuters rằng kể từ năm 2021, Trung Cộng đã từ chối hoặc không phản hồi hơn một chục yêu cầu đàm phán với Ngũ Giác Đài và gần mười yêu cầu tham gia ở cấp độ làm việc. Bộ Quốc phòng Trung Cộng không trả lời tin tức của Reuters đưa ra.

Các nhà phân tích nói rằng Trung Cộng cảnh giác với các cuộc đàm phán quân sự mà có thể giúp Hoa Kỳ hiểu rõ hơn về các hoạt động của quân đội Trung Cộng. Các nhà lãnh đạo Trung Cộng cũng muốn giữ cho các cuộc thảo luận Mỹ-Trung tập trung vào các vấn đề thương mại và kinh tế.

Tuy nhiên, những mối nguy hiểm không phải là giả thuyết.

Năm 2001, một máy bay do thám của Mỹ đã hạ cánh khẩn cấp xuống đảo Hải Nam sau khi va chạm với một máy bay chiến đấu của Trung Cộng.

Một phi công Trung Cộng thiệt mạng và Bắc Kinh đã giam giữ phi hành đoàn gồm 24 thành viên Hoa Kỳ trong 11 ngày, chỉ thả họ sau khi Washington gửi thư nói rằng họ “rất tiếc”.

Theo VOA và Reuters