Rúng động vì vụ bắt Mạnh Vãn Châu

Bà Mạnh Vãn Châu (Meng Wanzhou) không tìm kiếm sự nổi tiếng. Là con gái của Nhậm Chính Phi ((Ren Zhengfei), người sáng lập Hoa Vi (Huawei), một trong những công ty công nghệ lớn nhất của Trung Cộng, bà bắt đầu bằng công việc thư ký, và 25 năm sau mới giữ chức giám đốc tài chính. Nếu các thương nhân giàu có thường là những ngôi sao, thì bà Mạnh khá lặng lẽ.

Nhưng đến ngày 05/12/2018, mọi cái nhìn đều tập trung vào bà. Cảnh sát Canada cho biết Mạnh Vãn Châu đã bị bắt trước đó bốn ngày ở Vancouver khi định đi Mexico. Canada bắt theo yêu cầu của Mỹ, do cáo buộc đã giấu nhẹm việc một chi nhánh của Hoa Vi buôn bán với Iran, vi phạm cấm vận của Washington. Ngày 11/12/2018, tòa án Vancouver cho phép Mạnh Vãn Châu được tại ngoại, buộc đeo hai vòng điện tử và có cảnh sát an ninh theo dõi.

Trung Cộng đòi thả ngay bà Mạnh, đe dọa “hậu quả nghiêm trọng” đối với Canada. Cả thủ tướng Canada Justin Trudeau và đại diện thương mại Mỹ Robert Lighthizer đều nhấn mạnh vụ bắt giữ bà Mạnh chỉ đơn thuần là vấn đề của tư pháp, là một phần của cuộc điều tra về Hoa Vi và các đối tượng từ nhiều năm qua. Tuy nhiên tổng thống Mỹ Donald Trump đã làm phương hại đến nỗ lực của ông Lighthizer khi tuyên bố hôm 11/12 là ông có thể can thiệp (được cho là có lợi cho bà Mạnh), nếu việc này góp phần tạo thuận lợi cho cuộc thương lượng về thương mại Mỹ-Trung.

Hoa Vi, chìa khóa của “Made in China 2025” gây lo sợ

Từ lâu Hoa Vi vẫn gây nhiều lo ngại. Hoa Vi nhanh chóng lớn mạnh, từ một nhà sản xuất hàng điện tử giá rẻ, trở thành nhà cung cấp linh kiện viễn thông lớn nhất thế giới. Doanh thu được từ 93.8 tỉ nhân dân tệ (12.8 tỉ đô la) năm 2007, nay đã lên đến 603 tỉ nhân dân tệ, đứng ngang hàng với những tên tuổi lớn như IBM và Microsoft. Mới đây Hoa Vi đã qua mặt hãng điện thoại Apple, trở thành công ty bán điện thoại thông minh thứ nhì thế giới.

Với mục tiêu thống trị thị trường thông qua việc cung cấp thiết bị cho các công ty viễn thông cần xây dựng hệ thống thành lập điện thoại thế hệ thứ năm (5G), Hoa Vi là chìa khóa và là đầu não của kế hoạch “Made in China 2025”. Do tham vọng của mình, Hoa Vi nay là trung tâm đáng lo ngại của phương Tây, liên quan đến an ninh quốc gia.

Hoa Lục là thị trường lớn nhất của Hoa Vi, chiếm phân nửa thu nhập. Hoa Vi cũng rất thành công khi vươn ra nước ngoài, ký kết nhiều hợp đồng cơ sở hạ tầng cho các mạng lưới Internet, từ Đan Mạch cho đến Ấn Độ; và chiếm được thị phần của các công ty lâu đời hơn như Ericsson của Thụy Điển, Nokia của Phần Lan.

Khi những luồng dữ liệu ngày càng được lưu thông nhiều hơn qua các mạng lưới của Hoa Vi, cái tên Hoa Vi hiện diện khắp nơi, thì các chính phủ các nước Tây phương và Mỹ bắt đầu lo lắng. Ngay sau khi bà Mạnh Vãn Châu bị bắt, ông Andrus Ansip, một giới chức Ủy Ban Châu Âu nói rằng người ta có lý khi quan ngại về công ty Trung Cộng. Ông cảnh báo khả năng các mã độc (software cũng như hardware) được cài trong thiết bị của Hoa Vi có thể chuyển thông tin về Bắc Kinh, và ngay cả việc mở ngõ vào cho tin tặc nhà nước.

Đồng minh của Hoa Kỳ ngại ngần

Một số nước đặc biệt là đồng minh của Mỹ, sau đó tỏ ra ngần ngại. Úc cấm Hoa Vi bán thiết bị cho các công ty trong nước, Đài Loan cũng thế. Trước khi bà Mạnh bị bắt, New Zealand cũng đã cấm công ty Spark mua thiết bị 5G của Hoa Vi vì lý do an ninh quốc gia. Vài ngày sau đó, Nhật loan báo chính sách mới, dường như đưa ra để ngăn chận Hoa Vi và ZTE hoạt động tại xứ Phù Tang nay đến Anh, Ý và cả Tiệp Khắc cũng vậy, và hiện đang lan rộng khá nhanh đến các nước trên thế giới.

Hoa Vi bác bỏ những cáo buộc, nói rằng không có bằng cớ gì. Vincent Pang, giám đốc chi nhánh Hoa Vi ở Tây Âu biện minh là công ty Trung Cộng có mặt ở 170 nước không hề dọ thám khách hàng. Tuy nhiên vẫn không thể trấn an được các nước do ông Nhậm Chính Phi xuất thân từ quân đội Trung Cộng, và luật pháp Trung Cộng buộc các công ty tư nhân phải hỗ trợ Nhà nước khi được yêu cầu làm một công việc gì.

Như Edward Snowden đã tiết lộ năm 2013, các tình báo viên Mỹ đã chỉnh sửa những sản phẩm công nghệ để nghe lén mục tiêu theo dõi, thì không có lý do gì mà các đồng nghiệp Trung Cộng lại không sử dụng chiến thuật tương tự.

Vụ bà Mạnh Vãn Châu bị bắt ảnh hưởng đến Hoa Vi như thế nào, còn tùy thuộc vào phản ứng của các nước. Nhưng các quyết định quan trọng nhất là từ Hoa Kỳ, nơi mà nghi ngờ đối với công ty Hoa Vi và các chi nhánh của nó hết sức lớn. Washington gây áp lực lên các đồng minh, đặc biệt tại châu Âu – thị trường lớn thứ nhì của Hoa Vi – để cấm đoán hoặc hạn chế công ty viễn thông Trung Cộng.

Hoa Vi sẽ có cùng số phận với ZTE?

Theo ông Shaun Collins, công ty tư vấn CCS Insight, thì đây là một vố rất đau cho Hoa Vi nhưng chưa đến nỗi làm công ty này phải phá sản. Các thị trường khác vẫn có triển vọng, nhất là Hoa lục: Trung Cộng có thể là thị trường lớn nhất và phát triển nhanh nhất đối với 5G trong những năm tới.

Nhưng còn có những khả năng khác nữa. Tương tự như trường hợp bà Mạnh, năm 2017 một công ty khác của Trung Cộng là ZTE cũng bị cáo buộc là vi phạm lệnh cấm vận đối với Iran. Tháng Tư năm ngoái, các công ty Mỹ bị cấm bán thiết bị cho ZTE, khiến công ty này có nguy cơ phá sản vì phải sử dụng chip điện tử và phần mềm của Mỹ. Nhờ sự can thiệp của tổng thống Donald Trump – một hành động ưu ái cho Tập Cận Bình – mà ZTE mới có thể tồn tại. Trong báo cáo mới nhất, ZTE cho biết bị thiệt mất 7.2 tỉ nhân dân tệ trong năm, so với năm trước đó lợi nhuận đạt được 4.6 tỉ nhân dân tệ.

Một số chính khách Mỹ, trong đó có Thượng Nghị Sĩ Mark Warner thuộc đảng Dân Chủ, phó chủ tịch Ủy Ban Tình Báo Thượng Viện Hoa Kỳ, cho rằng các biện pháp tương tự cần được áp dụng với Hoa Vi.

Nếu điều này xảy ra, Hoa Vi sẽ bị tê liệt, mặc dù nhà cầm quyền Trung Cộng hay các ngân hàng quốc doanh vẫn có thể rót thêm vốn nếu cần thiết.

Lệ thuộc vào kỹ thuật công nghệ của Mỹ

Cũng giống như ZTE, Hoa Vi lệ thuộc vào các thiết bị của Mỹ, như hai hệ thống software điều hành Android của Google và chip điện tử hardware của Qualcomm.

Trong báo cáo mới đây, ngân hàng Jefferies cho biết Hoa Vi không thể tự sản xuất điện thoại thông minh hay các trạm thu phát sóng điện thoại di động, nếu không có các sản phẩm trên Mỹ. Cũng như nhiều công ty công nghệ khác, Hoa Vi phải dựa rất nhiều vào những con chip được thiết kế theo giấy phép của ARM, một công ty Anh thuộc quyền sở hữu của SoftBank, một công ty Nhật. SoftBank nay đang có kế hoạch gỡ bỏ một số thiết bị Hoa Vi khỏi mạng lưới của mình.

Hồi tháng 11, Hoa Vi đã tổ chức lễ trao giải thưởng cho 92 nhà cung cấp hàng đầu, trong đó có 33 nhà cung cấp Mỹ. Intel (sản xuất chip vi xử lý, Mỹ) và NXP (sản xuất chất bán dẫn, Hà Lan được tặng bằng danh dự để đánh dấu một thập kỷ cùng làm việc. Trông cậy vào sự hợp tác trong quá khứ, ông Pang tỏ ra lạc quan là cơn bão sẽ đi qua.

Tuy nhiên mới đây Công Ty Orange của Pháp loan báo sẽ không mời Hoa Vi tham gia thiết lập mạng lưới 5G, và Deutsche Telekom, công ty điện thoại lớn nhất nước Đức cũng cho biết sẽ xem xét lại các nhà cung cấp, vì “hết sức quan tâm đến cuộc tranh luận trên thế giới về tính an toàn của các thiết bị Trung Cộng”.

Xem ra số phận của Hoa Vi khá mong manh.

Viết theo điểm báo (RFI) của Thụy My