Thật khó mà đưa ra một ‘từ’ hay một nhận định xác đáng về hiện trạng của Hiệp Định Kinh Tế Xuyên Thái Bình Dương-TPP. Hiệp định này đang đương đầu với muôn vàn thử thách, khó khăn, đến từ nhiều phía, nhất là từ khi ông Phó đại sứ kinh tế Mỹ, Demetrios Marantis, đã tìm cách áp đặt nhiều tiêu chuẩn thương mại đầy tham vọng nhầm vào phục vụ lợi ích của Mỹ. Năm 2009, liền sau khi gia nhập TPP, Demetrios Marantis đã không ngần ngại bộc lộ rằng: Để phù hợp với hoàn cảnh hiện tại của doanh nghiệp Mỹ, các doanh nghiệp cỡ nhỏ cỡ trung là xương sống của nền kinh tế, nguồn chính yếu là tạo nên job ở Hoa Kỳ, nhờ đó TPP có thể qui tụ các nhà xuất khẩu lớn của Hoa Kỳ. Như vậy mục tiêu của TPP dưới mắt người Mỹ là tăng sản lượng xuất khẩu của Mỹ, chứ không phải tăng cường nhập khẩu như các thành viên TPP từng suy nghĩ. Tất cả mọi quốc gia thành viên của TPP đều nhầm vào khả năng tiêu thụ rất cao của người Mỹ, cho nên mọi món hàng sản xuất của họ đều nhầm vào thị hiếu của người Mỹ, đều nhầm vào xuất cảng sang Mỹ. Khi gia nhập TPP, mọi thành viên đều hy vọng Mỹ là thị truờng lớn nhất trên toàn cầu tiêu thụ những sản phẩm xuất khẩu của họ.

Đó là chưa nói đến 7 tiêu chuẩn thương mại đầy tham vọng khác do Marantis đề xuất mang nhiều chuẩn mực kép, có tính cách độc đoán, gây nhiều khó khăn, cản trở các vòng đàm phán.(1) Nhất là Trung Quốc lên tiếng cực lực phản đối và tố cáo những tiêu chuẩn thương mại của TPP do Marantis đề xuất cố tình loại trừ Trung Quốc ra khỏi Hiệp hội này. Sau gần 30 vòng đàm phán, Hiệp Hội-TPP-vẫn chưa nên hình dáng đúng theo nguyện vọng của chính phủ Obama. Theo nguồn tin Tân Hoa Xã– xinhuanet.com, tại Singapore, sau 4 ngày đàm phán, hôm 25/2/2014 các cấp Bộ trưởng và Đại diện 12 nước thành viên của TPP đã không đạt được thành tựu nào đáng kể, những mâu thuẫn giữa các thành viên TPP và Hoa Kỳ vẫn tồn tại nhất là vấn đề tiếp cận thị trường-Market Access.

Theo đề nghị của Hoa kỳ, với chủ đích chiêu mộ Việt Nam, Nguyễn Tấn Dũng hôm 14-3-2014, có buổi điện đàm với Chánh văn phòng Bạch cung, ông D. McDonalds, theo ủy quyền của Tổng thống Obama, nhầm trao đổi các biện pháp cụ thể, thúc đẩy quan hệ đối tác toàn diện ViệtNam-Hoa Kỳ cũng như tăng cường phối hợp trong tiến trình đàm phán TPP dựa trên cơ sở của bản tuyên bố chung tại Honululu. Thật sự qua buổi điện đàm này chẳng có gì mới lạ ngoài câu kết luận: “tính đến trình độ khác nhau của các thành viên, hiệp hội TPP sẽ dành sự linh hoạt thỏa đáng đối với các thành viên đang phát triển như ViệtNam”. Nhưng cụm từ “dành sự linh hoạt” vẫn còn quá trừu tượng gần như tối nghĩa.

Ngày 24-4-2014, trong buổi họp báo chung tại Tokyo, Tổng thống Hoa kỳ Obama và Thủ tướng Nhật, Shinzo Abe cả hai đều nhìn nhận không thể hoàn tất đàm phán về TPP trong một sớm một chiều, còn cần nhiều thời gian. Nhật cũng là thành viên mới nhất của TPP, hôm 26-4-2014, sau khi tiếp xúc vối Tổng thống Mỹ, Obama, Nhật lại tuyên bố sẽ không mở cửa thị trường cho các mặt hàng: Đường, Gạo, thịt bò, thịt heo, cũng như các sản phẩm chế biến từ ngủ cốc, từ sữa. Thật không ngờ, đến đây Mỹ lại đối mặt một lần nữa với vòng đàm phán Doha (Doha Rounds).

Trong khi đó sau chuyến công du châu Á hồi tháng Tư vừa rồi, Tổng thống Obama và một số quan chức cao cấp Mỹ tuyên bố có bước “đột phá” trong quan hệ kinh tế giữa Mỹ và Nhật. Nhưng Phó Thủ tướng Nhật lại nói rằng Nhật và Mỹ sẽ không không đạt được thỏa thuận nào về kinh tế liên quan đến TPP cho đến trước mùa Thu năm nay, nghĩa là trứơc kỳ bầu cử giữa nhiệm kỳ II Tổng thống Mỹ

Vào buổi TPP đang bị trắc trở như thế, hôm 29-4-2014 Trung Quốc đề xuất thành lập một Hiệp định bên cạnh Hiệp Hội Kinh Tế- TPP, có tên là “Hiệp Định Tự Do Mậu Dịch Châu Á Thái Bình Dương-FTAAP- (Free Trade Area of the Asia Pacific). Trung Quốc cũng cho hay sẽ đem dự án này trình làng tại Thượng đỉnh APEC vào tháng 5 -2014. Indonesia, một quốc gia duy nhất của ASEAN là thành viên của APEC, đã tích cực hỗ trợ dự án này. Dĩ nhiên Mỹ đã lo ngại dự án này, rõ ràng đây là một dự án kinh tế tại Thái Bình Dương có tính cạnh tranh khốc liệt với Hiệp Định Kinh Tế Xuyên Thái Bình Dương-TPP của Mỹ.

Theo nguồn tin AP, hôm 20-6-2014, sau nhiều thập niên các hãng xưởng Mỹ dọn sang Trung Quốc tiêu thụ nhân công Trung Quốc. Bây giờ dòng chảy ngược lại, các xí nghiệp Trung Quốc đang lan tràn sang Mỹ để tiệu thụ nhân công Mỹ. Trung Quốc đang chủ động tạo ra một số công ăn việc làm cho Mỹ.(2) Điển hình tiểu bang Alabama, (Mỹ), có mức thất nghiệp cao đang là gánh nặng tài chánh cho tiểu bang này. Tổ hợp Golden Dragon Precise Copper Tube Group của Trung Quốc hồi tháng 5 vừa rồi mở nhà máy tại vùng Pine Hill thuộc bang Alabama và sẽ mưón 300 công nhân Mỹ làm việc phục vụ sản xuất trong dài hạn.

Đó là những gì sẽ và đang xảy ra tai Alabama và cũng bắt đầu sẽ xảy ra tại các tiểu ban khác trên toàn nước Mỹ.

– Cụ thể tại Moraine-Ohio-tổ hợp làm kiếng- Fuyao Glass Industry Group- của Trung Quốc vừa phục hồi nhà máy làm kiếng của General Motors bỏ phế từ năm 2008 và sẽ thâu dụng ít nhất 800 nhân công Mỹ.

– Tại Lancaster County-South Carolina- tổ hợp dệt Keer Group của Trung Quốc đầu tư $218 triệu usd xây dựng nhà máy sản xuất tơ sợi may mặc sẽ thu nhận ít nhất, cuối năm 2015, 500 công nhân địa phương.

– Tại Gregory, Texas, tổ hợp Tiajan Pipes Trung Quốc, đầu tư $1 tỷ usd vào nhà máy chế tạo ống dẫn dầu cho giàn khoan và khí đốt. tổ hợp này sẽ thâu nhận cuối năm 2015, ít nhất là 500 công nhân thợ Mỹ…

Sở dĩ có hiện tượng dòng chảy ngược chiều như chúng ta vừa thấy ở trên là vì từ lâu các kinh tế gia, các nhà đầu tư Hoa kỳ sáp hàng chào mừng các xi nghiệp, các doanh nghiệp, các nhà đầu tư Trung Quốc với bản hiệu quảng cáo: Hoa Kỳ là vùng đất đầu tư tốt nhất thế giới với nền an ninh bảo đảm nhất, với năng lực dồi dào nhất, lương bổng ít cách biệt, giá năng lượng và thị trường tiển tệ ít thay đổi nhất. Đặc biệt các bang miền Nam của Mỹ. lao động kỹ thuật cao giá lại rẻ, giá đất ở đó cũng rẻ. Do vậy, theo nghiên cứu của Rhodin Group năm 2013, các công ty Trung Quốc đầu tư vào Hoa Kỳ với số vốn kỷ lục $14 tỷ usd sẽ mướn ít nhất 70,000 công nhân Mỹ làm việc trong dài hạn. Đây là con số không mấy ai ngờ cách đây vào khoảng 10 năm.

Đến đây, tôi xin dừng lại không bàn thêm lý do của sự xoay chiều dòng chảy các xí nghiệp Mỹ, Trung. Tôi xin trở lại và tâp trung vào những tiêu chuẩn thương mại đầy tham vọng của TPP do Demetrios Marantis đề xuất năm 2009. Trung Quốc đã từng tố cáo những tiêu chuẩn của Marantis đề ra nhằm mục đích loại trừ Trung Quốc ra khỏi Hiệp hội TPP. Trung Quốc đã vô cùng tinh xảo vượt lên những rào cản này, trở thành kẻ chủ động tham gia hợp tác phát triển kinh tế với Mỹ, khỏi cần phải là thành viên TPP. Sau những sự kiện đầu tư kinh tế của Trung Quốc trên đất Mỹ như chúng ta vừa thấy ở trên, phải chăng Trung Quốc đang tước đoạt Hiêp định Kinh Tế Xuyên Thái Bình Dương từ trên tay người Mỹ ngay trên đất Mỹ. Trung quốc đã thành công trong công việc vô hiệu hóa hoàn toàn tinh thần và mục đích của Hiệp Hội TPP. TPP đang là một Hiệp định dư thừa? Vì nó đã mất hoàn toàn ý nghĩa tự thân của nó? Về dài về lâu, TPP xem chừng đang hụt hơi, sẽ không còn đủ khả năng tồn tại.

Ấy vậy mà, Bach Cung hôm 14/7 vẫn cử ông Evan Medeiros, Cố vấn đặc biệt của Tổng thống Obama đến Hà Nội để thúc đẩy các vấn đề có liên quan đến đàm phán Hiệp Định Đối Tác Kinh Tế Xuyên TBD-TPP và vấn đề Biển Đông.(3) Đông thái này của Bach Cung trùng hợp với lúc Việt Nam đang gặp khó khăn, đối phó chật vật với Trung Quốc qua vụ việc GKHD-981 hạ đặt trái phép trong vùng biển đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Theo nhận định của một số báo giới, sở dĩ Mỹ đưa ra hành động này vì Mỹ e rằng Việt Nam sẽ đầu hàng Trung Quốc. Trong thực tế thì trái lại. Trung Quốc đã rút GKHD-981 trong đêm 15/7, 1 tháng trước hạn định mà Trung Quốc đã đưa ra. Trong một chừng mực nào đó, có thể nói, nhờ sự hỗ trợ của Thế giới, và ý chí kiên trì đấu tranh của chính mình, Việt Nam thắng được Trung Quốc, ít ra trong thời khoản ngắn ngủi này. Thế là việc Trung Quốc rút GKHD-981 sớm hơn 1 tháng trước hạn định, một lần nữa Trung Quốc đã vô tình vô hiệu hóa mục địch của chuyến công du đến Hà Nội của Evan Medeiros.

Dù sao đi nữa việc Bạch Cung cử ông Evan Medeiros đến Hà Nội vẫn nói lên được những cố gắng của chính phủ Hoa Kỳ nhầm phục sinh lại Hiệp Định Đối Tác Kinh Tế Xuyên Thái Bình Dương-TPP. Nếu TPP có mệnh hệ nào, đó là điềm chẳng lành cho Chiến lược Xoay Trục của Mỹ . Vì TPP là một mũi nhọn quan trọng hỗ trợ Chiến lược Xoay Trục của Mỹ về châu Á Thái Bình Dương.

Đào Như

BS Đào Trọng Thể