Theo phân tích của AFP từ Washington, 40 năm sau ngày “Sài-gòn thất thủ” và 20 năm sau khi bình thường hóa quan hệ ngoại giao, Tổng thống Mỹ sẽ nhân cuộc gặp gỡ với lãnh đạo đảng Cộng sản Việt nam để thông báo chuyến công du sắp tới tại Việt Nam. Năm 2000, tổng thống Bill Clinton, sau khi thiết lập bang giao với Hà Nội, đã đến Việt Nam trong động thái hòa giải lịch sử và tổng thống Obama sẽ tiếp nối chiến lược này.

Chính quyền Obama xem châu Á Thái Bình dương là mục tiêu chiến lược trong chính sách đối ngoại, không che dấu quyết tâm cải thiện và tăng cường quan hệ với Việt Nam. Hà Nội cũng muốn phát triển hợp tác kinh tế lẫn quân sự với Mỹ trong bối cảnh các nước Đông Nam Á đứng trước tham vọng biển đảo càng ngày càng lộ rõ và thái độ hung hăng lộ liễu của Bắc Kinh.

Tuy nhiên, bản chất độc tài của Hà Nội đã gây phản ứng không thuận lợi trong công luận Mỹ. Trong một bức thư ngõ gửi tổng thống Obama, khoảng một chục đại biểu của Lưỡng viện Quốc hội Mỹ chỉ trích tổng thống mời ông Nguyễn Phú Trọng vào Nhà Trắng, trong khi ông không phải là nguyên thủ quốc gia, cũng không phải là đại diện một chính phủ do dân bầu. Các nhà dân cử Mỹ lên án “chế độ độc đảng là cội nguồn gây thảm họa cho nhân quyền tại Việt Nam” và họ kêu gọi tổng thống “yêu cầu Hà Nội trả tự do cho các tù nhân chính trị, chỉ vì phát biểu ôn hòa mà đã bị tù giam”.

Phía hành pháp Mỹ cũng công nhận là nghi thức đón tiếp ông Nguyễn Phú Trọng không theo thủ tục “truyền thống”. Tuy nhiên, một viên chức cao cấp, được AFP trích dẫn, lưu ý: lãnh đạo đảng Cộng sản là người nắm thực quyền tại Việt Nam. Cuộc gặp gỡ này là cơ hội để hai bên thắt chặc quan hệ.

Quan điểm của hành pháp không được giới bảo vệ nhân quyền chia sẻ. Ông John Sifton, thuộc Tổ chức Human Rights Watch, nhận định là Hà Nội không có tiến bộ nhiều “để có thể được tưởng thưởng đón tiếp trong Phòng Bầu dục”. Human Rights Watch nhìn nhận tổng thống Obama đã nhiều lần lên tiếng bênh vực cho các nhà tranh đấu tại Việt Nam, nhưng các thông điệp này ít được Hà Nội đáp ứng.

Theo AFP, trong quan hệ Mỹ-Việt, có hai hồ sơ quan trong sẽ được lãnh đạo Mỹ và Việt Nam bàn thảo: cấm vận vũ khí và hiệp định thương mại xuyên Thái bình dương TPP.

Cả hai hồ sơ này đều gắn liền với tình trạng nhân quyền tại Việt Nam. Tháng 10 năm 2014, Hoa Kỳ đã bãi bỏ một phần cấm vận vũ khí và đã cho phép bán cho Việt Nam trang thiết bị phòng thủ biến đảo như tàu tuần tra có võ trang. Tuy nhiên, một viên chức của bộ Ngoại giao cảnh báo: mọi biện pháp cung cấp vũ khí cho chế độ cộng sản Việt Nam cho đến bây giờ vẫn còn bị cấm và Hoa kỳ đã lưu ý Hà Nội là mọi quyết định mới tùy thuộc vào tình trạng nhân quyền.

Kế hoạch thiết lập vùng trao đổi mậu dịch tự do xuyên Thái Bình dương TPP đang thương thuyết cũng có điều kiện tôn trọng quyền tự do thành lập công đoàn độc lập mà Hà Nội rất e ngại.

Trong 6 năm qua, tổng thống Obama đã không ngừng tiến hành một chính sách ngoại giao mới, bắt tay hòa giải với kẻ thù cũ, chứng tỏ siêu cường số một thay đổi để các chính quyền độc tài tin cậy và noi gương. Ông đã chứng minh, lời nói đi đôi với việc làm, qua chính sách Miến Điện và Cuba, được công luận quốc tế, dân chúng và chính quyền hai quốc gia này hoan nghênh.

Liệu Việt Nam sẽ nắm lấy bàn tay thân thiện của Mỹ hay tự cho mình là một trường hợp ngoại lệ ?

Nhật báo Washington Post nhận định thẳng thừng: Barack Obama nỗ lực lôi kéo Việt Nam làm đồng minh chống Trung Quốc. Một viên chức Mỹ xin ẩn danh phân tích: Ông Nguyễn Phú Trọng là đại diện của phe bảo thủ, nhưng tổng thống Mỹ có “bùa”. Cuộc gặp gỡ này là tín hiệu “chốt chận cứng cõi cuối cùng” bên trong ban lãnh đạo Việt Nam đã được bứng đi .

Tú Anh