Hoa Kỳ và Trung Cộng không chỉ tham gia vào chiến tranh thương mại và căng thẳng quân sự, mà còn trong một cuộc đua công nghệ và thách thức về ý thức hệ, hay cụ thể hơn là về tương lai của nền dân chủ.

Bài này là phần đầu tiên trong loạt 3 bài viết của nhà báo Joseph Nathan đăng trên Asia Times

Quyết định của Mỹ và Trung Cộng trong việc giải quyết thương chiến của họ bằng lệnh “tạm ngừng” kéo dài 90 ngày vào lúc kết thúc Hội Nghị Thượng Đỉnh G20 gần đây đã giúp năm 2018 có một kết thúc tích cực.

Về phần mình, Trung Cộng đã nỗ lực làm việc để ngừng bắn hoạt động theo hướng có lợi bằng cách giải quyết những thâm thụt thương mại của Mỹ và những thiếu sót đã lên đến cao độ dưới thời các Chủ tịch Trung Cộng trước đây.

Chủ tịch Trung Cộng Tập Cận Bình biết rõ rằng ngày đó sẽ đến, và đã đến, khi Trung Cộng và các công ty quốc doanh và liên hợp nhà nước sẽ phải cạnh tranh với các đối tác thương mại lớn ngang hàng, và giảm lợi thế ưu đãi. Đó là một thách thức di sản tập thể mà ông phải giải quyết dứt khoát để giữ cho nền kinh tế Trung Cộng khỏi việc trật bánh không đáng có.

Như vậy, 2019 có thể là một năm của những cải cách lớn, không chỉ đối với Trung Cộng và Hoa Kỳ, mà còn đối với mọi nền kinh tế và định chế lớn khác như Tổ Chức Thương Mại Thế giới (WTO), Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế (IMF) và Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc. Thế giới đã thay đổi mạnh mẽ với sự trỗi dậy của Trung Cộng và vấn đề hiện đã vượt xa cuộc chiến thương mại hiện nay. Ngày thương mại tự do không phân biệt đã trôi qua khi thế giới tiến lên thương mại công bằng và cân bằng hơn.

Hình minh họa cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung. (Ảnh: Getty)

Quan niệm rằng thế giới đang tìm cách làm trật bánh nền kinh tế Trung Cộng không có ý nghĩa kinh tế nào, vì sự trật bánh như vậy sẽ gây ra suy thoái kinh tế toàn cầu và làm tổn thương tất cả mọi bên. Logic kinh tế cho rằng Trung Cộng là một phần không thể thiếu của nền kinh tế thế giới, nhưng chắc chắn chưa sẵn sàng như một sự thay thế thực sự cho Mỹ.

Là một nền kinh tế lớn, giống như Liên Minh Châu Âu, Anh hay Nhật Bản, họ phải tuân thủ các cam kết thương mại dựa trên các định chế thương mại hiện hành và không tạo ra bất kỳ sự bất bình nào có thể làm xáo trộn nền kinh tế và an ninh thế giới. Vì vậy, các công ty quốc doanh nhà nước, các công ty vừa và nhỏ cũng phải như vậy.

Rộng hơn cuộc chiến thương mại

Khi Trung Cộng bắt đầu ủng hộ một chính sách dựa trên quy tắc thương mại, tiếng chuông báo động đã thức tỉnh nhiều người trong Quốc Hội Hoa Kỳ, khu vực tư nhân hùng mạnh của Mỹ và các đồng minh trên toàn thế giới. Họ sẽ không ngồi yên nhìn Trung Cộng vượt qua họ và thay đổi các quy tắc của các cam kết kinh tế và an ninh. Nó không chỉ là về các vấn đề kinh tế và quân sự, mà còn về tiến bộ kỹ thuật công nghệ và ý thức hệ, hay cụ thể hơn, đó là vấn đề thể chế dân chủ.

Hoa Kỳ đã bắt đầu cải cách chiến lược kinh tế và chính trị để giải quyết các thách thức khác nhau vào thời điểm họ khởi động cuộc chiến thương mại. Dưới sự dẫn dắt của Tổng Thống Donald Trump, các phương pháp đối đầu đã tăng tốc sơ khởi cần thiết cho nhiều cải cách quan trọng này.

Sự khác biệt về ý thức hệ

Không giống như ở Trung Cộng, các nhà lãnh đạo trong các nền kinh tế dân chủ được bầu để tạo ra tăng trưởng kinh tế bền vững, việc làm có ý nghĩa và các dịch vụ thiết yếu và tập trung vào mức sống, và để bảo đảm hòa bình và an ninh trong nước và khu vực. Nếu họ không đáp ứng được những nhu cầu cơ bản này, họ có nguy cơ bị công dân của họ bỏ phiếu hạ bệ. Các hệ thống dân chủ không cho phép các Tổng Thống hoặc Thủ Tướng cầm quyền suốt đời. Các nhà lãnh đạo hoặc hoàn thành công việc hoặc bị loại bỏ. Đây là cốt lõi của nền dân chủ – do dân và vì dân. Bất cứ điều gì khác là một sự giả tạo.

Với việc đảng Dân Chủ Hoa Kỳ giành được chiến thắng trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ, họ đã giành quyền kiểm soát Hạ Viện từ rạng sáng ngày đầu tiên năm 2019, một Quốc Hội lưỡng đảng có thể sẽ bắt đầu thúc đẩy một số cải cách lớn. Nếu không có sự ủng hộ của Quốc Hội, ông Trump sẽ rất khó ban hành bất kỳ phàp lệnh ràng buộc nào hoặc các sáng kiến ​​mới đơn phương có thể làm náo loạn thế giới theo bất kỳ cách thức thực chất nào.

Vượt ra ngoài “Trumponomics”

Mặc dù hiện tại ông Trump vẫn kiên trì trong việc đóng cửa một phần chính phủ cho đến khi Quốc Hội phê chuẩn yêu cầu tài trợ của ông cho một bức tường biên giới với Mexico, điều này đang ngày càng gây tranh cãi ngay cả đối với đảng Cộng Hòa. Như vậy, nó có thể chỉ là một cách để thể hiện tính hiệu quả của Trumponomics chống lại các thế lực trong Quốc Hội Hoa Kỳ.

Chủ tịch Trung Cộng Tập Cận Bình và Tổng Thống Mỹ Donald Trump gặp nhau bên lề hội nghị G20 ở Argentina và hai bên đạt được một thỏa thuận thương mại giới hạn. (Ảnh: AP)

Đồi Capitol cần phải quyết đoán và nhất quán hơn nhiều vì các thành viên của nó phải tính đến cử tri của họ khi cuộc đua Tổng Thống Mỹ tiếp theo bắt đầu vào giữa năm 2019. Tuổi thọ của Trumponomics phụ thuộc rất nhiều vào sự chấp nhận của ông Trump, rằng các vấn đề trong tay lớn hơn nhiều so với nhiệm kỳ Tổng Thống hoặc bản ngã của ông.

Trật tự thế giới dựa trên quy tắc

Sau Thế chiến II, Hội nghị Bretton Woods đã đưa Hoa Kỳ đăng quang hợp pháp trở thành siêu cường thế giới, và các Điều khoản Hiệp định của nó đã dẫn đến sự hình thành của IMF và WTO, và đồng đô la Mỹ trở thành đồng tiền dự trữ của thế giới.

Những người ủng hộ các lựa chọn thay thế việc dùng đồng đô la Mỹ như đồng tiền dự trữ đã nhiều lần viện dẫn rằng Hoa Kỳ đã không công bằng khi in thêm tiền tệ của mình để thoát khỏi mọi cuộc khủng hoảng. Trong thực tế, Mỹ phát hành tín phiếu và trái phiếu kho bạc (T-notes và T-bond) để cân bằng tài khoản của mình. Như vậy, Mỹ trả tiền cho khoản vay đó và sự thật là đồng tiền dự trữ sẽ đi kèm với một cái giá. Nó đặt trách nhiệm và trách nhiệm lớn không chỉ đối với Hoa Kỳ mà cả các thành viên IMF đồng ý với Quyền rút vốn đặc biệt. Trung Cộng cũng đã được trao các quyền này trong năm 2016.

Sự sắp xếp tổng hợp này đã tạo điều kiện cho mọi nền kinh tế trên thế giới có một nền tảng dựa trên các quy tắc công bằng, tạo điều kiện cho việc tiếp tục hợp tác kinh tế của họ đối với mong muốn chung của hòa bình và thịnh vượng cho tất cả mọi người. Chính sự theo đuổi mang tính xây dựng của sự hợp tác kinh tế đã chấm dứt bản chất tàn phá của các cuộc xâm lược và chiến tranh không đáng có. Nhưng những hành động của Trung Cộng ở Biển Đông và sự mở rộng hải quân của nó ở khu vực tiểu lục địa Nam Á chỉ đơn giản là mâu thuẫn với những gì thế giới tự do và dân chủ mong muốn.

Tôn trọng và lãnh đạo

Bất chấp tất cả những lợi thế, sẽ không có ý nghĩa gì nếu Hoa Kỳ không tạo ra các khả năng kinh tế cần thiết và các yếu tố hỗ trợ kỹ thuật công nghệ cần thiết để trao quyền cho tất cả các đồng minh của mình, trong đó tất cả đều có thể theo đuổi khát vọng chung. Để thành công, Mỹ cực kỳ cần một chất xúc tác mà nó có thể sử dụng để truyền cảm hứng cho một thế giới mới về khả năng kinh tế và xã hội. Một nền kinh tế mà mọi công dân của họ đều khao khát, chia sẻ và tham gia cùng với họ.

Năm 1962, Tổng Thống Hoa Kỳ John F Kennedy chỉ là người đàn ông khi ông truyền cảm hứng cho quốc gia và thế giới với cuộc đua của ông với bài phát biểu “chạy đua lên mặt trăng”. Đó chỉ là chất xúc tác mà Mỹ cần và nó đã thay đổi hoàn toàn thế giới.

Chủ tịch Trung Cộng Tập Cận Bình và Tổng Thống Mỹ Donalda Trump trong lễ đón ông Trump tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh ngày 9/11/2017. (Ảnh: ARTYOM IVANOV, TASS/ABACA PRESS/TNS)

Chính những phát minh về chất bán dẫn, ứng dụng dựa trên máy tính và Internet do Mỹ đứng đầu đã làm nền tảng cho cuộc Cách Mạng Kỹ Thuật Công Nghệ ban đầu, dẫn đến sự thay đổi mọi khía cạnh của cuộc sống hiện đại ở các nền kinh tế phát triển và đang phát triển trên toàn thế giới. Chính năng lực rất sáng tạo này của Hoa Kỳ đã giúp duy trì quyền lực và vị thế lãnh đạo toàn cầu của Washington và thế giới phải cảm ơn Hoa Kỳ vì nhiều phát minh tích cực. Các nền kinh tế trên thế giới chấp nhận dân chủ và chủ nghĩa tư bản khi họ cũng muốn thi đua với Hoa Kỳ. Sự tôn trọng như vậy không chỉ là quà tặng, mà do họ xứng đáng.

Sự phẫn nộ chống lại Mỹ

Bất chấp tất cả những điều tốt đẹp mà Hoa Kỳ đã làm cho thế giới, vẫn có nhiều sự phẫn nộ mỗi khi Mỹ mở “rương chiến tranh” và kết thúc bằng những xung đột mâu thuẫn với mong muốn chung của hòa bình và ổn định thế giới. Nếu Mỹ có thể kiên định hơn trong việc mở “rương đổi mới” và rèn luyện kỷ luật hơn là rương chiến, thì lòng tôn trọng dành cho sự lãnh đạo của họ và hệ tư tưởng dân chủ sẽ được hoan nghênh hơn nhiều.

Ngoài ra còn có một nhu cầu quan trọng đối với Hoa Kỳ là phải tích cực và nhất quán hơn trong việc xử phạt các nhà lãnh đạo có hành vi sai trái giữa các đồng minh nếu họ muốn ủng hộ sự năng động của dân chủ hơn các hệ tư tưởng khác. Những kẻ độc tài ẩn náu dưới vỏ bọc dân chủ trong khi bóc lột người dân hoặc nền kinh tế của họ rõ ràng đang phá hoại triển vọng của nền dân chủ. Là người lãnh đạo trong việc vận động dân chủ, Mỹ đương nhiên sẽ bị đổ lỗi cho tất cả sự đàn áp, bóc lột như vậy.

Khủng hoảng lãnh đạo và cải cách

Với một làn sóng mới về cải cách chính trị đang quét ngang thế giới, rõ ràng chất lượng của nhiều nhà lãnh đạo chính trị hiện tại của chúng ta trong thế giới dân chủ có nhiều điều đáng ngưỡng mộ. Nhìn vào những tranh cãi xung quanh các cuộc bầu cử gần đây ở Campuchia và Bangladesh, các nhà lãnh đạo đương nhiệm đang bị buộc tội thao túng bầu cử và đưa ra các quyết định đơn phương, là trò cười của hệ thống bầu cử dân chủ.

Ngay cả quân đội và cảnh sát của họ đang được chính trị hóa vào chính trị trong nước. Các chế độ độc tài như vậy có xu hướng xoay quanh Trung Cộng để được hỗ trợ một khi công dân và phe đối lập ở nước họ vùng dậy đấu tranh.

Tổng Thống Mỹ Donald Trump đã thực thi các chính sách cứng rắn với Trung Cộng trên nhiều mặt trận (Ảnh: The Minnesota Sun)

Thế giới tự do và dân chủ đang thực sự đối mặt với một cuộc khủng hoảng về khả năng lãnh đạo kém. Hoa Kỳ phải tích cực trong việc giám sát bầu cử và giúp dân chủ lấy lại mục đích và chức năng thực sự của nó. Hoa Kỳ nên tăng các biện pháp trừng phạt chống lại các chế độ độc tài này và Liên Hợp Quốc nên suy nghĩ lại về vai trò của mình trong việc bảo vệ nền dân chủ đã thống nhất thế giới.

Trong khi hệ tư tưởng dân chủ có thể không hoàn hảo, nó vẫn là hệ thống đại diện sự mong đợi nhất của thế giới tự do. Chế độ độc tài không tương thích với khái niệm về một thế giới tự do và dân chủ.

Theo Joseph Nathan – Asia Times