Mặc dù vaccine vẫn ngăn ngừa được bệnh virus Vũ Hán (covid-19) nghiêm trọng và tử vong, nhưng biến thể delta đã và đang thay đổi cách chúng ta nghĩ về sự lây lan của virus.

1) Điều gì khiến biến thể delta dễ lây lan hơn?

Biến thể delta có khả năng lây lan gần gấp đôi so với các phiên bản trước của virus Vũ Hán. Các nhà nghiên cứu vẫn đang cố gắng tìm hiểu các đột biến gây ra điều này, nhưng các nghiên cứu sơ bộ cho thấy rằng những thay đổi trong protein đột biến của delta làm cho nó hoạt động hiệu quả hơn với sức bám ở các gai protein trên lớp bao của nó và giúp nó xâm nhập vào tế bào của con người.

Delta dường như cũng dẫn đến tải lượng virus cao hơn các biến thể khác. Tải lượng virus là thước đo lượng virus có trong mũi và cổ họng của người bị nhiễm. Một nghiên cứu cho thấy khi bắt đầu nhiễm bệnh, những người có biến thể delta có tải lượng virus lớn hơn 1,000 lần so với những người bị nhiễm phiên bản gốc của virus. Những người có biến thể delta dường như cũng đạt được tải lượng virus cao nhất của họ nhanh hơn.

2) Làm thế nào để các nhà khoa học thực sự đo lường mức độ lây lan của biến thể delta?

Tải lượng virus giúp chúng ta hiểu được mức độ lây lan của virus. virus lây lan qua dòng sương tuôn trào và giọt nhỏ khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc thở — do đó, càng nhiều hạt virus trong đường thở, thì người đó càng có nhiều khả năng lây nhiễm sang người khác.

Để đo tải lượng virus, các nhà nghiên cứu sử dụng một phương pháp trong phòng thí nghiệm được gọi là phản ứng chuỗi polymerase, hoặc PCR. Họ ngoáy mũi của người bị bệnh và chiết xuất bất kỳ vật liệu di truyền RNA nào của virus có trên đầu dụng cụ ngoáy mũi. Tiếp theo, họ chạy phản ứng, tìm kiếm vật liệu di truyền từ virus và sao chép nó nhiều lần, cho đến khi có đủ bản sao để thiết bị phòng thí nghiệm phát hiện được virus.

Chúng ta thường chú ý vào kết quả của thử nghiệm PCR — liệu một thử nghiệm có tìm thấy vật chất từ virus, có tạo ra kết quả dương tính hay không. Nhưng các nhà nghiên cứu cũng có thể xem liệu máy này mất bao lâu nhiêu lần để sao chép virus để trả về kết quả dương tính đó — cần bao nhiêu bản sao để đưa vật liệu virus  đến mức có thể phát hiện được. Càng ít bản sao, hoặc chu kỳ, cần thiết để phát hiện virus, thì càng có nhiều vật liệu virus hơn để bắt đầu.

Số chu kỳ này – được gọi là ngưỡng chu kỳ, hay Ct – là con số khiến người ta phải kinh ngạc tại Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh dịch ở Hoa Kỳ. Trong một loạt các trường hợp lây nhiễm, khoảng 74% người bị nhiễm đã được tiêm chủng. Những người bị nhiễm trùng có xu hướng có giá trị Ct tương tự nhau, cho dù họ đã được tiêm phòng hay chưa. Đây có thể là một dấu hiệu cho thấy những người được tiêm chủng có thể lây lan virus, có lẽ cũng dễ dàng như những người không được tiêm chủng.

3) Tôi vẫn có thể bị bệnh do virus Vũ Hán Delta ngay cả khi tôi đã được tiêm phòng?

Có, điều đó có thể xảy ra, mặc dù nhiễm trùng của bạn có thể sẽ ít nghiêm trọng hơn nhiều so với một người chưa được tiêm chủng.

Phần lớn các ca nhiễm trùng vẫn là ở những người chưa được chủng ngừa. Tại Hoa Kỳ, từ 94% đến 99.9% các trường hợp bị nhiễm là ở những người chưa được chủng ngừa. Trong số tất cả những người đã được tiêm chủng, từ 0.01% đến 0.54% đã trải qua một trường hợp đột phá bị nhiễm virus.

Hiệu quả của vắc xin thấp hơn một chút so với biến thể delta, đặc biệt nếu bạn chỉ tiêm một liều vắc xin. Nhưng cho đến nay, có vẻ như vaccine phần lớn vẫn có tác dụng bảo vệ, đặc biệt là trong việc ngăn ngừa nhiều trường hợp bệnh nặng.

Cuối cùng, vaccine có thể cần thêm một chút trợ giúp với một liều nữa để chống lại biến thể delta — một số công ty đang thúc đẩy các mũi tiêm tăng cường. Tuy nhiên, vẫn chưa có bằng chứng cho thấy mũi tiêm tăng cường là cần thiết. Tổ  chức Y tế Thế giới cho rằng vaccine ban đầu cho phần còn lại của thế giới nên được ưu tiên hơn so với việc tiêm tăng cường cho người dân ở các nước giàu – không nên đổ tài nguyên hạn chế vào việc sản xuất các mũi vắc xin tăng cường mà xao lãng vắc xin cho các nước nghèo.

4) Còn về đường lây truyền? Những người đã tiêm phòng có thể lây lan biến thể delta không?

Có vẻ như vậy, nhưng nghiên cứu vẫn đang ở giai đoạn đầu.

Mặc dù các giá trị ngưỡng chu kỳ Ct có thể được sử dụng như một đo lường cho tải lượng virus, nhưng có một số vấn đề khi cố gắng giả định quá nhiều dựa trên con số đó, đặc biệt là đối với những người đã được tiêm chủng.

PCR thu thập tất cả các loại vật chất di truyền, ngay cả từ các virus đã chết. Để thực sự biết mức độ lây nhiễm của một người bị nhiễm, cần phải lấy những virus đó và xem chúng còn sống và có thể lây nhiễm cho người khác hay không. 

Ngoài ra, các nhà nghiên cứu hy vọng rằng những người được tiêm chủng, nếu họ bị nhiễm bệnh, có thể bị tải lượng virus cao trong thời gian ngắn hơn. Trong một nghiên cứu từ Singapore, tải lượng virus đạt mức cao ở những người được tiêm chủng nhưng giảm nhanh hơn nhiều so với những người không được tiêm chủng.

Trong một nghiên cứu ở Anh, những người được tiêm chủng thực sự có tải lượng virus thấp hơn những người không được tiêm chủng, cho thấy rằng vaccine giúp giảm sự lây truyền.

Cần có thêm nhiều nghiên cứu để giúp chúng ta hiểu rõ hơn về vai trò của những người được tiêm chủng trong việc lây truyền bệnh.

5) Tôi có nên lo lắng về các biến thể khác không?

Các nhà khoa học theo dõi nơi virus di chuyển và nó thay đổi như thế nào bằng cách gộp các chủng khác nhau thành các họ, được gọi là “dòng họ”. Khi một trong những dòng họ đó bắt đầu hành động theo cách có vẻ nguy hiểm hơn, Tổ  chức Y tế Thế giới chỉ định nó là “biến thể có mối quan tâm” (variant of concern) hoặc “biến thể cần được để ý” (variant of interest) và đặt biệt danh cho nó bằng một chữ cái trong bảng chữ cái Hy Lạp, như delta.

Delta thực sự là một dòng họ các trình tự có liên quan đến nhau.

Các nhà khoa học thường nhóm các dòng họ như vậy thành các “dòng họ con” nhỏ hơn cho các mục đích nghiên cứu. Bạn có thể đã đọc cái gọi là “delta plus”. Nhưng vì không có bằng chứng cho thấy các dòng họ con này đang hoạt động theo một cách mới, nên Tổ  chức Y tế Thế giới vẫn coi nó là một phần của dòng họ delta.

Các biến thể mới sẽ tiếp tục đến chứ? Ví dụ như lambda và gamma thì sao? virus luôn biến đổi, vì vậy, miễn là có những nơi trên thế giới có sự lây lan không được kiểm soát, chúng ta có thể sẽ tiếp tục thấy nhiều biến thể hơn sẽ hoạt động khác nhau. Việc làm chậm quá trình lây lan khiến virus có ít cơ hội đột biến hơn, có nghĩa là sẽ có ít biến thể hơn xuất hiện.

Điều đó có nghĩa là giải pháp là tăng tỷ lệ tiêm chủng và tiêm nhanh chóng. Nhưng có lẽ sẽ cần nhiều hơn chỉ là vaccine để giữ cho làn sóng lây lan hiện tại được kiểm soát. Ví dụ, vào cuối tháng trước, Hoa Kỳ bắt đầu khuyến cáo những người được tiêm chủng nên đeo khẩu trang trong không gian kín công cọng ở hầu hết các cộng đồng ở Mỹ.

Cho đến nay, vắc xin là công cụ hữu hiệu nhất của chúng ta. Nhưng rõ ràng vắc xin là không hoàn hảo và chúng không phải là công cụ duy nhất của chúng ta. Chúng ta thực sự phải có sự kết hợp của các biện pháp can thiệp để vượt qua đại dịch này.

Tiến Sĩ Phạm Đình Bá (Đại học T0ronto, Canada)

---

Nguồn:

Casey Crownhart. What we know about how the delta variant of covid is spreading. MIT Technology Review. https://www.technologyreview.com/2021/08/09/1031292/questions-delta-variant-contagious-tranmission-vaccination/