The Diplomat tuy nói rõ là phân tích của các chuyên gia nhưng không phải là những dự báo về những gì sẽ xẩy ra trong 12 tháng tới đây, mà chỉ là xác định những xu hướng căn bản do các quan sát viên tinh tế về từng khu vực ghi nhận.

Riêng về Biển Đông, chuyên gia Bonnie Glaser, thuộc Trung Tâm Nghiên Cứu Chiến lược và Quốc Tế CSIS tại Washington đã nhận xét chung là năm 2018 này sẽ là năm mà Tàu Cộng củng cố và có thể mở rộng thêm quyền kiểm soát, trong tình hình các nỗ lực ngoại giao nhằm tìm giải pháp cho cuộc tranh chấp vẫn tiếp diễn.

Theo bà Glaser, sau một năm tương đối tĩnh lặng, Biển Đông sẽ có thể căng thẳng trở lại do việc những yêu cầu tự kềm chế và không quân sự hoá không được chú ý đầy đủ. Điều đó sẽ làm cho những nỗ lực ngoại giao không mang lại kết quả đáng kể nào.

Đối đầu Mỹ-Trung trên Biển Đông: Kịch bản 2017 tái diễn…

Trong năm 2018, Hoa Kỳ và Tàu Cộng sẽ tiếp tục kịch bản của nửa cuối năm 2017.

Điều đó có nghĩa là Hải Quân Mỹ sẽ tiếp tục thách thức các “yêu sách hàng hải quá đáng” của Tàu Cộng ở Biển Đông, bằng cách tiến hành các chiến dịch bảo vệ quyền tự do đi lại trên biển một cách thường xuyên – khoảng từ sáu đến tám tuần một lần – và luân phiên giữa hai khu vực Trường Sa và Hoàng Sa. Còn Tàu Cộng thì tiếp tục phái chiến đấu cơ và chiến hạm ra đối phó, nhưng sẽ tuân thủ thỏa thuận song phương Mỹ-Trung về các “Quy Tắc Ứng Xử An Toàn” trên không và trên biển, để tránh xung đột quân sự với lực lượng Mỹ.

Một điểm mới trong năm 2018 cần theo dõi là hoạt động của nhóm “Bộ Tứ – Quad”, bao gồm bốn quốc gia Úc, Nhật, Ấn và Mỹ. Nếu nhóm này quyết tâm đẩy mạnh hợp tác, thì trong năm 2018, người ta có thể chứng kiến một cuộc tập trận hải quân chung của bốn nước tại vùng biển quốc tế với mục tiêu thực thi quyền tự do hàng hải.

Về phần Tàu Cộng, rất có khả năng là nước này sẽ khai triển những chiếc phi cơ quân sự đầu tiên trên một hoặc nhiều tiền đồn mới xây dựng ở Trường Sa – Vành Khăn, Chữ Thập hay Xu Bi. Điều này có thể được tiến hành dưới dạng một cuộc tập trận, hoặc một kế hoạch luân phiên điều động ngắn hạn, tương tự như điều Bắc Kinh đã làm ở quần đảo Hoàng Sa.

Bộ Quốc Phòng và Ngoại Giao Tàu Cộng chắc chắn sẽ lại nhấn mạnh các ý định hòa bình của Bắc Kinh, đồng thời bảo vệ quyền của Tàu Cộng trong việc khai triển những phương tiện phòng thủ ngay trên lãnh thổ của họ. Thế nhưng các hành động đó sẽ gây nên những mối lo ngại trong khu vực.

Vẽ đường cơ sở thẳng quanh các đảo ở Trường Sa

Trên bình diện pháp lý, chuyên gia Bonnie Glaser còn cho rằng “Một khả năng hợp lý là Tàu Cộng sẽ thiết lập các điểm cơ sở và các đường cơ sở thẳng chung quanh các rặng san hô và đảo nhỏ ở Trường Sa vào năm 2018”. Bắc Kinh sẽ chọn thời điểm thích hợp sau khi cân nhắc khả năng phản ứng của các nước tranh chấp khác và nhất là của Hoa Kỳ.

Nếu Tàu Cộng vẽ đường cơ sở thẳng quanh các thực thể mà họ kiểm soát, có thể họ sẽ tuyên bố vùng biển bên trong các đường cơ sở là nội thủy, cấm nước khác tự ý xâm nhập. Bắc Kinh từng khẳng định rằng họ có quyền thực hiện hành động này trong một tuyên bố chính thức ban hành sau phán quyết của Tòa Trọng Tài Thường Trực La Haye vào tháng 7 năm 2016, phủ nhận các yêu sách chủ quyền của Tàu Cộng. Việc xác định điểm cơ sở và thành lập đường cơ sở, có thể mở đường cho việc tuyên bố một vùng nhận dạng phòng không ở Trường Sa, gây thêm căng thẳng trong khu vực.

Hoa Kỳ cùng một số đồng minh, và ít nhất một vài nước có đòi hỏi chủ quyền ở Biển Đông có thể sẽ lên án nghiêm khắc hành động nói trên của Tàu Cộng, xem đấy là một hành vi bất hợp pháp theo Công Ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển. Hải Quân Mỹ chắc chắn sẽ thách thức yêu sách về nội thủy của Tàu Cộng trong các chiến dịch bảo vệ quyền tự do hàng hải.

Mặc dù việc Bắc Kinh cho hạ thủy một chiếc tàu nạo vét khổng lồ vào cuối năm 2017 đã làm dấy lên quan ngại về khả năng Tàu Cộng bồi đắp bãi cạn Scarborough, chuyên gia Glaser cho rằng Bắc Kinh sẽ không thực hiện bước này ngày nào mà quan hệ của họ với Manila vẫn bình lặng. Bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy Tàu Cộng có ý định tạo ra một hòn đảo nhân tạo khác ở bãi Scarborough Shoal chắc chắn sẽ bị Mỹ phản đối mạnh như đã từng xảy ra vào mùa xuân năm 2016.

Manila và Bắc Kinh sẽ thăm dò dầu khí… trong vùng biển của Philippines

Trên bình diện kinh tế, hợp tác giữa các công ty Tàu Cộng và Philippines nhằm thăm dò dầu khí tại Biển Đông sẽ được xúc tiến, rất có thể là tại một khu vực rộng 2.700 dặm vuông, nằm hoàn toàn trong vùng kinh tế đặc quyền 200 hải lý của Philippines và bên ngoài đường chín đoạn của Tàu Cộng. Điều đáng quan tâm hơn, là cần phải xem có dấu hiệu nào về việc các bên tranh chấp đồng ý hợp tác trên một khu vực nằm ngoài vùng đặc quyền kinh tế của các quốc gia ven biển nhưng bên trong đường lưỡi bò mà Bắc Kinh vẽ ra.

Sau cùng, cần chú ý đến các cuộc đàm phán chính thức giữa Tàu Cộng và ASEAN về Bộ Quy Tắc Ứng Xử, dự trù mở ra vào đầu năm 2018. Tuy nhiên, một thỏa thuận không thể đạt được một cách nhanh chóng, vì có rất nhiều khả năng là Bắc Kinh sẽ trì hoãn việc hoàn thiện một thỏa thuận cho đến khi đạt được việc vẫn duy trì quyền tự do hành động để thúc đẩy các yêu sách chủ quyền của họ.

Trọng Nghĩa