Dưới đây là nội dung của tờ báo lớn nhất tỉnh Guyane phỏng vấn phái đoàn “dựng bia tưởng niệm các nhà yêu nước VNQDĐ đã bỏ mình tại Guyane, Nam Mỹ”. Tờ France-Guyane lên bài thứ Bảy 30-01-2010- ngày dựng bia tại Guyane, Nam Mỹ với tự đề: “Sur les traces des déportés vietnamiens – Lần theo dấu vết người tù lưu đày Việt Nam” Bản dịch của Nguyên Lập.

Lần theo dấu vết người tù lưu đày Việt Nam

Một phái đoàn của Việt Nam Quốc Dân Đảng rảo khắp nơi trong quận (Saint-Lauren Du Marino) để tìm kiếm con cháu của các chiến sĩ yêu nước đã bị lưu đày từ Đông Dương đến Guyane vào khoảng giữa các năm 1910-1930. Phái đoàn này tình cờ được phát hiện tại Saint-laurentaines.

Ông Philippe cảm thấy hết sức nghẹn ngào khi phải mô tả lại những cảm giác của ông. Hôm ấy ông sửa soạn đi ăn trong một tiệm ăn ở Saint-laurentain nhưng chỉ vài phút sau ông thấy một đoàn du lịch người Việt Nam. Thật là một sự việc bất ngờ khi ông ta nghe được tên của gia đình ông, ông ta đã nhảy dựng lên. Trong giây lát, Ông Philippe Tran Van Can đã đắm chìm trong quá khứ, một quá khứ mà ông ta chẳng hề biết tí gì. Ông lần dỡ từng trang sách, và ông đã dừng lại ở một trang. “Hôm nay tôi mới được nhìn thấy hình ông tằng tổ tôi mà từ trước tôi chưa biết tí gì về cụ, do đó tôi đã vô cùng cảm động đến nỗi không thốt nên lời….”. Ông ta nói đây là một cuộc gặp gỡ ngẫu nhiên, thật vậy. Và tôi tin rằng trong một vài tuần lễ nữa những người Guyane khác có gốc Việt Nam họ sẽ có cảm giác như tôi hôm nay, được vậy là nhờ phái đoàn người dựng bia tưởng niệm này.

Phái đoàn này họ đến từ nhiều nơi khác nhau trên thế giới như Pháp, Canada, Đức, Hoa Kỳ là chính. Tất cả là đảng viên của Việt Nam Quốc Dân Đảng (Parti Nationalists du Viet-nam – PNVN), “Một đảng đối kháng với đảng Cộng Sản Việt Nam và chúng tôi sẽ tiếp tục tranh đấu cho tự do”, ông Tổng Bí Thư Lê Thành Nhân xác quyết như vậy. Ông Nhân hiện ở tại Austin thủ phủ tiểu bang Texas. Và phái đoàn của ông ta đến nơi này không phải để du lịch mà chính là để đi tìm con cháu hậu duệ của các bậc tiền bối yêu nước đã bị lưu đày tại đây.

“Vào những thập niên 1910-1930, có 525 người Việt bị lưu đày tới nhà tù Guyane bởi thực dân Pháp, ông Tổng Bí Thư Việt Nam Quốc Dân Đảng giải thích. Những tù nhân bị lưu đày là những chiến sĩ đã tranh đấu cho nền độc lập của dân tộc dưới sự chiếm đóng làm thuộc địa của Pháp. Và ngày 10  tháng 02, 1930 một cuộc Tổng Khởi Nghĩa đã nỗ ra tại Yên Báy. Vì cuộc khởi nghĩa bị thất bại, nên các chiến sĩ yêu nước đã bị lưu đày chung thân biệt xứ”. Trong  những năm trời dài đằng đẵng, sự tìm kiếm chốn lưu đày đều vô hiệu. Cho đến khi phái đoàn phát hiện được nơi lưu đày là tại Guyane và chính tại Nhà Lao An Nam ở quận Montsinéry.

Sáng nay (Thứ Bảy 30/01/2010) hồi 10 giờ một buổi lễ đã được tổ chức trang nghiêm ngay tại nhà tù xưa, và phái đoàn đã đặt ở đó một tấm bia tưởng niệm các chiến sĩ lưu đày Việt Nam. Phái đoàn hy vọng sẽ tìm thêm được nhiều cháu chắt của các chiến sĩ yêu nước bị lưu đày vì tất cả họ đều có nguồn gốc Việt Nam, và chúng tôi mong muốn họ sẽ được tiếp xúc với nhân viên trong phái đoàn. Riêng phần ông Philippe Tran Van Can ông ta thú thật rằng “ông ta không bao giờ biết sự việc đã diễn ra như thế”, Ông ta lắng nghe kể lại những nan đề trong lịch sử gia đình ông. “Khi đã biết lịch sử oai hùng của tổ tiên mình như thế ông đã thì thầm: thật là hết sức xúc động”.

T.F.