Hành vi đưa ra tuyên bố chủ quyền đơn phương ở Biển Đông gây bất lợi lớn cho uy tín Trung Cộng. Đó cũng là lý do phía Bắc Kinh thay đổi hướng tiếp cận theo hướng ngoại giao hơn.

Trung Cộng mất uy tín vì hành xử ở Biển Đông

Derek Grossman, chuyên viên cao cấp của viện nghiên cứu RAND (Mỹ) cho rằng, với sự tăng trưởng về kinh tế, Trung Cộng cũng vươn lên về mặt quân sự, gây lo ngại đối với các quốc gia trong khu vực. Đặc biệt là vấn đề bồi đảo nhân tạo của Trung Cộng ở Biển Đông trong thời gian qua nhận được nhiều quan tâm của cộng đồng quốc tế, không chỉ gây mất an ninh khu vực mà còn gây ảnh hưởng trên biển.

Kể từ cuối 2019, Trung Cộng cản trở hoạt động thăm dò dầu khí của Việt Nam ở khu vực bãi Tư Chính. Đầu năm nay, Trung Cộng thông qua Luật Hải Cảnh mới tuyên bố chủ quyền với hầu hết khu vực Biển Đông ngang ngược tuyên bố khu vực Hoàng Sa – Trường Sa coi là vùng nội thủy của Trung Cộng…, ông Grossman dẫn chứng.

Hành vi của Trung Cộng đi ngược lại những cam kết trong Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) đặc biệt là vấn đề cải tạo và xây dựng các đảo nhân tạo và làm chậm lại quá trình đàm phán Bộ Quy Tắc Ứng Xử ở Biển Đông (COC).

Đó cũng là lý do phía Bắc Kinh thay đổi hướng tiếp cận theo hướng ngoại giao hơn, nhưng chưa giải quyết được vấn đề cốt lõi liên quan tới hòa bình, ổn định, an ninh, một chuyên viên người Mỹ cho biết.

Cùng chung nhận định, ông Kevin Rudd, Cựu Thủ Tướng Australia, Chủ tịch kiêm Tổng Giám Đốc Viện Chính Sách Xã Hội Châu Á (Asia Society) cho rằng, cách tiếp cận của Trung Cộng đã có thay đổi, thay vì hành vi cưỡng ép, chuyển sang cách tiếp cận mang tính ngoại giao hơn. Trung Cộng đã có những thỏa thuận thăm dò khai thác tài nguyên chung với các nước khu vực

Tuy nhiên, về lâu dài, chiến lược độc chiếm Biển Đông của Trung Cộng không thay đổi, ông nói.

Giáo sư Stephen R. Nagy, học giả tại Viện Nghiên cứu các Vấn đề Quốc tế của Nhật Bản cho rằng, trong nhiều năm qua, Trung Cộng luôn đẩy mạnh sự hiện diện của mình cũng như có những cách tiếp cận đàm phán song phương với các quốc gia trong khu vực, tránh đàm phán đa phương để giải quyết tranh chấp.

Chiến lược của Trung Cộng trong thời gian gần đây đã có sự thay đổi một chút trong việc giải quyết các tranh chấp về Biển Đông, chuyển hướng sang các biện pháp về ngoại giao nhiều hơn.

Không thể giải quyết bằng dọa nạt hay cưỡng ép

Tuy nhiên, các chuyên viên cũng cho rằng, các hành xử của Trung Cộng ở Biển Đông như liên tục xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của các nước láng giềng và muốn gạt các nước lớn ra bên lề vấn đề Biển Đông không thể giải quyết vấn đề ở Biển Đông.

Việc Trung Cộng vẫn theo đuổi cách tiếp cận đàm phán song phương khó giải quyết được vấn đề vì không chỉ có nước này và các nước ven biển mà còn có các nước khác trong khu vực mà các nước như Anh, Úc, Mỹ… đều có hoạt động và lợi ích, mối quan tâm trong việc duy trì an ninh, hòa bình, ổn định ở Biển Đông – tuyến hàng hải có vai trò quan trọng.

Sự cạnh tranh trong khu vực là một vấn đề đa phương cần giải quyết theo cách tiếp cận đa phương, dựa trên nguyên tắc pháp quyền và luật pháp quốc tế chứ không thể bằng dọa nạt hay cưỡng ép, GS Nagy nhấn mạnh.

Về việc vi phạm EEZ của các quốc gia ven biển, GS Nagy cho rằng, hành động của Trung Cộng làm xói mòn dần các tuyên bố chủ quyền của các bên liên quan trong khu vực ở Biển Đông và Biển Hoa Đông thông qua chiến thuật vùng xám.

Yoji Koda – Phó Đô đốc, nguyên Tư lệnh hạm đội phòng vệ Nhật Bản cho rằng, Ấn Độ, Mỹ, Nhật không phải là ngoài cuộc vì vấn đề Biển Đông không phải chỉ là của quốc gia duyên hải hoặc Trung Cộng mà Biển Đông là vùng biển quốc tế. Quyền tự do ở vùng biển quốc tế cần phải được công nhận và duy trì bởi các quốc gia trên thế giới.

Về hành động liên tục vi phạm vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Trung Cộng thời gian qua, ông Koda cho rằng đối với Trung Cộng, EEZ theo UNCLOS chẳng có nghĩa lý gì. Với Trung Cộng, “những gì Trung Cộng làm” mới là quy tắc, quy định thực sự và chuẩn mực quốc tế. Đây là tập quán lâu đời hàng nghìn năm của tất cả các triều đại của Trung Cộng.

Học giả Trung Cộng ngụy biện như sau:

Trong tình hình này, các bình luận của các học giả Trung Cộng tại hội thảo quốc tế Biển Đông cho rằng sự hiện diện của các nước ngoài khu vực làm tình hình thêm phức tạp là một cách ngụy biện để biện minh cho chính sách và các mục tiêu quốc gia của Trung Cộng.

Cuối cùng, sự hiện diện của Mỹ không làm phức tạp tình hình Biển Đông. Lập luận của các học giả Trung Cộng là một nỗ lực cố ý để tránh né bản chất của vấn đề.

Thật sự hiện diện của Mỹ không làm Biển Đông phức tạp hơn

Tôi nghĩ rằng sự hiện diện của Hoa Kỳ và các đồng minh sẽ mang lại sự ổn định hơn cho khu vực nếu sự hiện diện bao gồm các trụ cột kinh tế, đầu tư nhiều hơn vào cơ sở hạ tầng và kết nối trong khu vực. Mỹ và các đồng minh đã giúp về quản trị và trong thời đại đại dịch virus Vũ Hán (Covid-19), chuyển nguồn lực đáng kể cho cơ sở hạ tầng y tế để đối phó với đại dịch virus Vũ Hán.

Cách phản ứng tích cực với các nỗ lực thống trị Biển Đông của Trung Cộng là Mỹ cần củng cố tính tự chủ chiến lược của ASEAN, đảm bảo rằng ASEAN hoạt động một cách gắn kết, đạt được sự đồng thuận về các vấn đề quan trọng như bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông.

Giáo sư Stephen R. Nagy, học giả tại Viện Nghiên cứu các Vấn đề Quốc tế của Nhật