Trước ngôi nhà của hai tên khủng bố Abdeslam tại Molenbeek, ngoại ô Bruxelles (AFP PHOTO/EMMANUEL DUNAND)

Phóng viên quốc tế dồn dập đổ về Molenbeek, Vervier, Forest, Schaerbeek khi những địa danh này trên vương quốc Bỉ trở thành địa bàn hoạt động của tổ chức Nhà Nước Hồi Giáo tại châu Âu. Vì sao nước Bỉ trở thành “mảnh đất mầu mỡ” của quân thánh chiến Hồi Giáo và đâu là nguyên nhân khiến Bruxelles trở thành mục tiêu tấn công ?

Tháng 11/2015, sau loạt khủng bố đẫm máu Paris, công luận Bỉ đã choáng váng khi phát hiện ra rằng vương quốc Bỉ đã trở thành “cứ địa của quân khủng bố trong lòng châu Âu”. Nhật báo Anh The Guardian nêu lên câu hỏi: vì sao quân khủng bố lại chọn Bỉ là địa bàn hoạt động ? Tờ báo nhắc lại rằng, cách nay 20 năm, cuốn cẩm nang “tiến hành thánh chiến tại châu Âu” đầu tiên đã được tìm thấy trên đất Bỉ.

Năm 2001, những kẻ ám sát lãnh tụ phong trào kháng chiến Afghanistan, tướng Massoud, từng mang hộ chiếu Bỉ.

Sau hai đợt khủng bố ngay giữa lòng Paris năm ngoái, tổng thống Pháp François Hollande đã nhìn nhận, “kế hoạch được quyết định từ Syria, được cụ thể hóa và điều khiển từ Bỉ để tấn công nước Pháp”.

Từ loạt khủng bố ở Madrid năm 2004 làm 191 người thiệt mạng đến vụ tấn công ở Luân Đôn tháng 7/2005, vụ thảm sát tại bảo tàng Do Thái ở Bruxelles tháng 5/2014 hay gần đây hơn là hai đợt khủng bố ở Paris vào tháng 1 và 11/2015 … đều ít nhiều có liên quan đến nước Bỉ. Như ghi nhận của tờ báo Tây Ban Nha El Mundo : “Từ 15 năm trở lại đây, thủ phạm các vụ khủng bố tấn công trên lãnh thổ châu Âu đều có liên hệ đến nước Bỉ”.

Molenbeek, một trong 19 khu vực lân cận sát cạnh thủ đô Bruxelles và được coi là một “quận” trong khu vực Bruxelles mở rộng, thường xuyên được thu hút chú ý của công luận. Đây là nơi đã có tới khoảng 50 thanh niên sang Syria và Irak tham gia thánh chiến Djihad. Theo thống kê từ bộ Nội Vụ Bỉ, cho tới năm 2015 Bruxelles đã nhận diện được 497 chiến binh tham gia thánh chiến trong hàng ngũ tổ chức Nhà nước Hồi Giáo. 272 trong số đó đã tìm đường sang Syria hay Iraq. 75 người bị cho là đã tử vong và 134 công dân Bỉ đang tìm cách trở lại châu Âu.

Câu hỏi đặt ra là tại sao Molenbeek và rộng hơn thế là vương quốc Bỉ với diện tích hơn 30.000 km2, 11 triệu dân này lại có thể trở thành “ngã tư” của các mạng lưới khủng bố ? Có 4 yếu tố để trả lời nghi vấn này.

Thứ nhất, theo lời chuyên gia về an ninh Brice de Ruyver, ông cũng từng là cố vấn của cựu thủ tướng Bỉ Guy Verhofstadt, “về mặt địa lý Bỉ là một quốc gia nhỏ bé, chỉ cần hai tiếng lái xe, người ta có thể xuyên qua vương quốc này. Đây là một yếu tố rất thuận lợi cho các hoạt động phạm pháp”. Các tay anh chị dễ dàng thoát lưới cảnh sát trước khi bị phát hiện.

Bên cạnh đó, do có một hệ thống hành chính phức tạp, chồng chéo giữa chính quyền trung ương và địa phương, cùng với những chính quyền cấp vùng của ba khu vực khác nhau là Wallonie, Flandres và Bruxelles, hợp tác giữa các bộ phận an ninh rất lỏng lẻo.

Đường dây cung cấp vũ khí bất hợp pháp

Yếu tố thứ nhì biến vương quốc Bỉ thành một mảnh đất màu mỡ cho các tổ chức tội phạm đó là hơn bất cứ nơi nào trong Liên Hiệp Châu Âu, tại đây người ta có thể dễ dàng mua vũ khí với giá phải chăng. Đó là động cơ khiến tay khủng bố Amedy Coulibaly, kẻ tấn công siêu thị của người Do Thái ở Porte de Vincennes phía đông Paris hồi tháng 1/2015 đã đến Molenbeek. Súng ống, đạn dược của hai anh em nhà Kouachi, những kẻ đã sát hại gần hết ban biên tập tờ báo trào phúng Charlie Hebdo ngày 07/01/2015 cũng được các đầu mối ở Bruxelles cung cấp.

Vẫn theo chuyên gia về an ninh, Brice de Ruyver, Bỉ nổi tiếng là địa điểm dễ mua bán vũ khí trái phép. Cho đến năm 2006 chính quyền Bruxelles đã rất dễ dãi về khoản này, bởi vì FN Herstal, một trong những tập đoàn sản xuất vũ khí hàng đầu thế giới đặt trụ sở không xa thành phố Liège, thủ phủ của vùng Wallonie, miền đông. Công ty này là một nguồn tuyển dụng nhân công quan trọng trên toàn quốc và trong một thời gian dài, FN Herstal đã vận động chính giới Bỉ để các dịch vụ mua bán đạn dược, vũ khí đủ loại không quá khó khăn. Brice de Ruyver giải thích: tại Bruxelles, không khó để mua súng ngắn, súng trường và kể cả các loại vũ khí sử dụng trong chiến tranh, nhưng đều được chứng nhận đó là các lại vũ khí mang tính cách “thể thao”. Năm 2006 khi chính quyền trung ương Bỉ bắt đầu siết lại luật mua bán vũ khí, thì đã quá trễ. Thị trường “chợ đen” đã bắt rễ quá sâu trên lãnh thổ này này.

Kinh tế và thất bại hội nhập không giải quyết được tất cả

Nguyên nhân thứ ba giải thích vì sao, Molenbeek trở thành điểm hẹn của những tay khủng bố từ anh em nhà Abdeslam đến Abdelhamid Abaaoud, những nhân vật then chốt trong loạt tấn công hồi tháng 11/2015 tại Paris, hay Mehdi Nemmouche, thủ phạm vụ thảm sát tại bảo tàng Do Thái ở Bruxelles năm 2014, do từ những năm 1980, kinh tế thị trấn êm ả này đã lún sâu vào khủng hoảng. 40 % thanh niên không có việc làm. Cảnh nghèo và bất mãn từ thất bại trên con đường hội nhập là một trong những nguyên nhân dễ dàng đẩy nhiều thanh niên Molenbeek vào vòng tay của các phần tử Hồi Giáo cực đoan.

Nhưng bên cạnh thất bại trong chính sách hội nhập hay cảnh bần cùng còn phải kể đến yếu tố bản sắc và tôn giáo. Đây là nguyên nhân thứ tư và thứ năm, khiến Bỉ trở thành cánh cổng mở vào châu Âu của quân khủng bố nhân danh đạo Hồi.

Trong trường hợp của Abdelhamid Abaaoud, người được coi là đầu não loạt tấn công Paris năm 2015 thuộc thành phần trung lưu. Bố của Abaaoud là chủ một hiệu quần áo khá giả. Trong số những công dân Bỉ tham gia mạng lưới thánh chiến Djihad tại Syria hay Iraq và cả những kẻ khủng bố tự sát, có những người có học thức cao, theo học các trường công giáo dành cho những thành phần khá giả ở vương quốc Bỉ. Tóm lại theo lời giáo sư Rik Coolsaet, đại học Gand, khó khăn kinh tế không là yếu tố duy nhất giải thích vì sao thanh niên Molenbeek nói riêng và trên toàn vương quốc Bỉ nói chung, đã chọn con đường “thánh chiến”.

Về ảnh hưởng tôn giáo, các nhà quan sát cho rằng, Saudi Arabia (Ả Rập Xê Út) theo khuynh hướng cực đoan có ảnh hưởng rất lớn đối với cộng đồng Hồi Giáo ở Bỉ. Từ thập niên 60, nhà vua Baudouin vì muốn dễ dàng mua bán dầu hỏa với Ryiad đã tặng cho quốc vương Fayçal một món quà quý giá, khi cho phép Ả Rập Xê Út xây dựng đền một thờ Hồi Giáo đồ sộ ngay tại Bruxelles. Ryiad tận dụng cơ hội này để thành lập Trung Tâm Hồi Giáo và Văn Hóa tại Bỉ. Đây là nơi để phổ biến tư tưởng và giáo lý cổ lỗ nhất, khắt khe nhất trong đạo Hồi. Daech chiêu dụ các chiến binh trên cơ sở của những tư tưởng đó.

Thanh Hà (RFI)