Việt Nam giai đoạn 2015 – 2016

Sự hạn chế gắt gao các quyền tự do ngôn luận, lập hội và hội họp ôn hòa vẫn tiếp tục. Truyền thông và tư pháp, cũng như các tổ chức tôn giáo và chính trị, vẫn nằm dưới sự kiểm soát của nhà nước. Ít nhất 45 tù nhân lương tâm vẫn còn bị giam cầm trong điều kiện khắc nghiệt sau các phiên tòa bất công; gồm các blogger, các nhà hoạt động cho quyền công nhân và quyền sử dụng đất, các nhà hoạt động chính trị, các tín đồ, thành viên của các nhóm sắc tộc và các nhà vận động nhân quyền và công bằng xã hội. Các nhà hoạt động bị kết án trong các phiên xử mới.

Cơ quan chức năng đã tìm cách ngăn chặn hoạt động của các nhóm xã hội dân sự độc lập bằng cách sách nhiễu, giám sát và hạn chế tự do đi lại. Việc giảm truy tố hình sự đối với các blogger và các nhà hoạt động trùng hợp với sự gia tăng sách nhiễu, giam giữ tùy tiện ngắn hạn và bị nhân viên an ninh tấn công về thể xác. Nhiều người Thượng tị nạn đã trốn chạy sang Campuchia và Thái Lan vào giữa tháng 10 năm 2014 và tháng 12 năm 2015. Án tử hình vẫn được sử dụng.

Bối cảnh

Một chương trình cải cách lập pháp quan trọng đang tiếp tục. Một số luật quan trọng được xem xét hoặc đang được soạn thảo. Bộ luật Dân sự sửa đổi, Luật Hình sự, Luật về Tạm giữ, Giam giữ và Bộ luật Tố tụng Hình sự đã được phê duyệt vào cuối năm, nhưng Luật về Hội, Luật về Biểu tình, và Luật về Tín ngưỡng và Tôn giáo chưa được thông qua. Công chúng được kêu gọi đóng góp ý kiến. Các nhóm xã hội dân sự độc lập đưa ra lo ngại rằng, một số luật lệ không phù hợp với nghĩa vụ quốc tế của Việt Nam, gồm cả những quy định trong Công ước Quốc tế về các quyền Dân sự và Chính trị (ICCPR), mà Việt Nam đã phê chuẩn.

Công ước của LHQ về chống Tra tấn có hiệu lực vào tháng 2, nhưng sự cải cách luật pháp rộng rãi cần thiết để tuân theo vẫn chưa được giải quyết.

Hơn 18.000 tù nhân đã được thả để đánh dấu kỷ niệm lần thứ 70 ngày Quốc khánh hồi tháng 9; không có tù nhân lương tâm nào được thả.

Một số đông người Thượng tị nạn từ Tây Nguyên trốn sang Campuchia và Thái Lan vào giữa tháng 10 năm 2014 và tháng 12 năm 2015, hầu hết cáo buộc bị đàn áp tôn giáo và sách nhiễu. Hàng chục người bị buộc phải trở về Việt Nam, với những người khác tự nguyện trở về sau khi nhà chức trách Campuchia từ chối chấp nhận và giải quyết yêu cầu xin tị nạn của họ. Số phận của họ khi trở về vẫn chưa được biết (xem mục Campuchia).

Đàn áp bất đồng chính kiến

Thành viên của các nhóm hoạt động độc lập cố gắng thực thi quyền tự do ngôn luận, lập hội và hội họp ôn hòa, phải đối mặt với sự sách nhiễu thường xuyên, bao gồm giám sát, hạn chế đi lại, giam giữ ngắn hạn một cách tùy tiện và bị tấn công thể chất bởi cảnh sát và những người không thể xác định danh tánh, bị nghi ngờ thông đồng với lực lượng an ninh. Hàng chục nhà hoạt động bị tấn công, nhiều người trong số họ trước hoặc sau khi đi thăm tù nhân được thả và nạn nhân của hành vi vi phạm nhân quyền, hay khi tham dự các sự kiện hay họp hành.

Hồ tháng 7, lực lượng an ninh quấy nhiễu và hăm dọa các nhà hoạt động ôn hòa đang tìm cách tham gia các cuộc tuyệt thực tại bốn thành phố lớn trong tình đoàn kết với các tù nhân lương tâm. Hoạt động này được tổ chức bởi chiến dịch “We Are One”, ra mắt hồi tháng ba cùng với một lá thư gửi cho Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc về tình hình nhân quyền tại Việt Nam, có chữ ký của 27 tổ chức xã hội dân sự địa phương và 122 cá nhân.

Cơ quan chức năng tiếp tục sử dụng các tội danh được mô tả mơ hồ để buộc tội và kết án các nhà hoạt động ôn hòa, chủ yếu thông qua Điều 258 (lợi dụng quyền tự do dân chủ để xâm phạm lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích của các tổ chức và / hoặc công dân) của Bộ luật Hình sự năm 1999. Ba nhà hoạt động ủng hộ dân chủ bị bắt vào tháng 5 năm 2014 trong khi theo dõi cuộc biểu tình chống Trung Quốc, đã bị kết án vào tháng 2 từ 12 đến 18 tháng tù, theo Điều 258 ở tỉnh Đồng Nai.

Luật sư nhân quyền nổi tiếng và cựu tù nhân lương tâm Nguyễn Văn Đài và đồng nghiệp của ông, bà Lê Thu Hà, đã bị bắt giữ hồi tháng 12 về tội “tuyên truyền” chống nhà nước theo Điều 88 của Bộ luật Hình sự. Vụ bắt giữ xảy ra vài ngày sau khi Nguyễn Văn Đài và 3 đồng nghiệp bị hành hung dã man bởi 20 người đàn ông mặc thường phục, vừa sau khi thực hiện khóa đào tạo nhân quyền ở tỉnh Nghệ An.

Blogger Nguyễn Hữu Vinh và người phụ tá Nguyễn Thị Minh Thúy vẫn bị giam trong hoàn cảnh tiền xử án kể từ khi bị bắt giữ hồi tháng 5 năm 2014. Họ bị buộc tội theo Điều 258 của Bộ luật Hình sự vào tháng 2 do liên quan tới blog Dân Quyền và Chép sử Việt, cả hai trang đều phê phán các chính sách và quan chức chính phủ và đã bị đóng cửa từ lúc đó.

Blogger nổi tiếng và nhà báo Tạ Phong Tần đã được thả hồi tháng 9 và ngay lập tức được bay sang Mỹ trong tình trạng thực sự lưu vong. Bà đã trải qua 4 năm trong tù với bản án 10 năm về tội “tuyên truyền” chống nhà nước.

Báo cáo về đàn áp các hoạt động tôn giáo ngoài khu vực các nhà thờ được nhà nước chấp thuận vẫn tiếp tục, kể cả đối với Phật giáo Hòa hảo, các thành viên Công giáo và những người thiểu số Tin Lành.

Tự do đi lại

Trong khi số vụ bắt giữ và truy tố những người bảo vệ nhân quyền và các nhà phê bình chính phủ ít hơn so với những năm trước, các cuộc tấn công thể chất và hạn chế di chuyển đã gia tăng. Nhiều nhà hoạt động bị canh giữ tại nhà của họ. Một số mong muốn đi du lịch nước ngoài để tham dự các sự kiện liên quan đến nhân quyền đều bị tịch thu hộ chiếu; nhiều người khác tìm cách ra đi thì bị công an bắt giữ và thẩm vấn trên đường trở về.

Trần Thị Nga, một thành viên của nhóm Phụ nữ Nhân quyền Việt Nam độc lập đã bị nhân viên an ninh bắt giữ trên đường đi đến gặp một phái đoàn nước ngoài của Liên minh Nghị viện Thế giới ở thủ đô Hà Nội vào tháng 3. Nhân viên an ninh đã đánh đập bà, tống lên xe và đưa về nhà của bà ở tỉnh Hà Nam với 2 con nhỏ.

Những cái chết trong khi bị giam giữ

Hồi tháng 3, Quốc hội đặt câu hỏi về độ tin cậy của một thông báo của Bộ Công an cho rằng có 226 người chết trong khi bị công an giam giữ trong khoảng thời gian từ tháng 10 năm 2011 đến tháng 9 năm 2014, hầu hết đều do bệnh tật hoặc tự tử. Trong năm 2015, ít nhất 7 người chết trong khi bị giam giữ đã được báo cáo với sự nghi ngờ có thể là do bị cảnh sát tra tấn hoặc đối xử tồi tệ khác.

Tù nhân lương tâm

Ít nhất 45 tù nhân lương tâm vẫn còn bị giam giữ. Đa số bị kết án do vi phạm an ninh quốc gia được diễn tả mơ hồ trong Bộ luật Hình sự: Điều 79 (“lật đổ” chính quyền) hoặc Điều 88 (“tuyên truyền”). Ít nhất 17 người đã được thả sau khi hoàn tất bản án của họ, nhưng vẫn bị quản thúc tại nhà trong một thời gian quy định. Hòa thượng Thích Quảng Độ, người đứng đầu Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất bị ngăn cấm, đang bị quản thúc tại gia năm thứ 12 và Cha Nguyễn Văn Lý, một linh mục Công giáo ủng hộ dân chủ, vẫn còn ở trong tù thụ án 8 năm.

Một số tù nhân bị ép phải “nhận” tội để đổi lấy việc giảm án.

Điều kiện giam giữ và đối xử với các tù nhân lương tâm vẫn hết sức hà khắc. Điều này bao gồm việc thiếu tập thể dục; tấn công thân thể và bằng lời nói; giam giữ lâu ngày trong các phòng biệt giam nóng, thiếu ánh sáng mặt trời; từ chối các thiết bị vệ sinh; thường xuyên chuyển nhà tù; và bị giam giữ ở nơi xa nhà và gia đình, làm cho việc thăm viếng của gia đình khó khăn. Một số đã tiến hành tuyệt thực để phản đối việc sử dụng biệt giam và đối xử tàn tệ với tù nhân, trong đó có Tạ Phong Tần (xem ở trên); Nguyễn Đặng Minh Mẫn, với án phạt 8 năm; và Đinh Nguyên Kha, với án phạt 4 năm. Nguyễn Văn Duyệt, một nhà hoạt động xã hội Công giáo bị ngồi tù 3 năm rưỡi, đã phản đối vì không cho có một quyển Kinh Thánh; và nhà hoạt động cho công bằng xã hội Hồ Thị Bích Khương, với án tù 5 năm, đã phản đối khi bà không được phép mang theo đồ đạc cá nhân khi bị chuyển đến nhà tù khác.

Án tử hình

Quốc hội thông qua việc giảm số loại hình phạt án tử hình từ 15 xuống 22, cũng như bãi bỏ cáo buộc các tội phạm ở độ tuổi 75 trở lên. Án tử hình đối với các vi phạm liên quan đến ma túy tiếp tục được áp dụng. Mặc dù thống kê chính thức vẫn được phân loại như một bí mật nhà nước, Bộ trưởng Bộ Tư pháp được biết đã nói hồi tháng 10 rằng, có 684 tù nhân đang chờ tử hình. Ít nhất 45 án tử hình đã được báo chí tường thuật. Hồi tháng Giêng, Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao có nhiệm vụ xem xét 16 trường hợp bị án tử hình trong đó các bị cáo thừa nhận rằng, đã bị công an tra tấn trong lúc thẩm vấn. Hồi tháng 10, án tử hình của Lê Văn Mạnh đã được hoãn lại để điều tra thêm. Ông kêu oan rằng ông bị tra tấn trong lúc bị công an giam giữ.

Dịch giả: Trần Văn Minh