Tuyên bố này được đưa ra sau khi Manila cảnh báo các thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) trong cuộc họp thu hẹp và kín tại Malaysia, rằng uy tín của cả 10 quốc gia sẽ bị ảnh hưởng, nếu không có thái độ thẳng thừng hơn trước “vấn đề cấp thiết ngay trong sân nhà của chúng ta“. 

Sau hai ngày họp (27 & 28/01/2015), ngoại trưởng nước chủ nhà Malaysia, Anifah Aman. tuyên bố : “Hội nghị chia xẻ quan ngại được một số Ngoại trưởng nêu ra về yêu sách chủ quyền tại Biển Đông“, nhưng không nêu cụ thể yêu sách đó từ nước nào. 

Không dám làm phật lòng người láng giềng khổng lồ phương Bắc, trong nhiều năm qua, các nước ASEAN đã tỏ ra thận trọng trước những hành động độc đoán của Trung Quốc nhằm khẳng định yêu sách chủ quyền trên Biển Đông. 

Bắc Kinh đòi hỏi gần như toàn bộ vùng biển quan trọng này, gây xung đột với các thành viên ASEAN (Việt Nam, Philippines, Malaysia, Brunei) và Đài Loan ; và ngày càng có những hành động hung hăng hơn, gây quan ngại cho các nước láng giềng, sợ rằng sẽ xảy ra xung đột. 

Ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario tuần trước tố cáo Bắc Kinh đang ra sức bồi đắp các đảo nhỏ xung quanh nhiều bãi đá ở quần đảo Trường Sa, trên đó có thể xây dựng các công trình kiên cố thậm chí cả phi đạo, gây trở ngại cho tự do hàng hải trên Biển Đông. 

Hôm nay, ông Rosario tuyên bố : “Việc xây dựng quy mô này đặt ra cho ASEAN vào cái thế phải lựa chọn chiến lược. Nếu chúng ta cứ khoanh tay đứng nhìn, thì sẽ có hại cho sự đoàn kết của khối, do ASEAN bất lực trong việc hành động tập thể và thống nhất trước một vấn đề cấp thiết như thế ngay trong sân nhà của chúng ta“. Ngoại trưởng Philippines cũng cho rằng cộng đồng quốc tế cần phải “nói với Trung Quốc rằng những gì họ đang làm là sai trái, đồng thời phải chấm dứt các hành động xây dựng trên“. 

Các Ngoại trưởng ASEAN họp tại thành phố Kota Kinabalu trên đảo Borneo. Đây là hội nghị đầu tiên trong số nhiều cuộc gặp khác sẽ diễn ra năm nay tại Malaysia, nước làm chủ tịch luân phiên ASEAN năm 2015. 

Trong tuyên bố, Ngoại trưởng Malaysia cũng kêu gọi ASEAN gia tăng nỗ lực nhằm đạt được việc thực hiện Bộ quy tắc ứng xử tại Biển Đông, để ngăn ngừa các xung đột. 

Sau nhiều năm dưới áp lực, đến 2013 Trung Quốc mới chấp nhận đối thoại với ASEAN về vấn đề này. Nhưng nhiều nhà phân tích vẫn nghi ngờ những cam kết của Bắc Kinh, cho rằng Trung Quốc rất có thể sẽ trì hoãn trong lúc ra sức tăng cường hoạt động củng cố cho các yêu sách trên biển của mình. 

Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuần qua bác bỏ các tố cáo của Philippines về những hành động bồi đắp đảo nhân tạo, nói rằng “các nước nhỏ không thể gây rắc rối từ những chuyện không đáng kể“.