The Guardian: Tòa án Hình sự Quốc tế ICC (International Criminal Court) ở The Hague (La Hay), Hà Lan, hôm thứ sáu ngày 17/3 đã phát lệnh bắt Tổng Thống Nga Putin với lý do đứng sau hoạt động bắt cóc trẻ em Ukraine, một bước quan trọng của phương Tây nhằm cô lập Nga, The Guardian và nhiều báo đã đưa tin.

Sau khi chấp nhận yêu cầu lệnh bắt của công tố viên, một hội đồng thẩm phán ICC đã đồng ý rằng “có cơ sở hợp lý” để tin rằng Tổng thống Nga Vladimir Putin cùng ủy viên quyền trẻ em của ông là cô Maria Alekseyevna Lvova-Belova sẽ phải chịu trách nhiệm về điều mà tòa gọi là đứng sau chỉ huy hoạt động “trục xuất bất hợp pháp” trẻ em ở Ukraine.

Lệnh này là lệnh đầu tiên được ICC ban hành về phương diện tội ác chiến tranh ở Ukraine. Lệnh này cũng là một trong những trường hợp hiếm hoi nhắm vào một nguyên thủ quốc gia đương nhiệm. ICC dường như muốn đặt ông Putin vào tình huống tương tự Tổng Thống Libya Muammar Gaddafi và Tổng thống Sudan Omar al-Bashir.

Ông Gaddafi bị lật đổ và bị hành quyết chỉ vài tháng sau khi trác lệnh về ông ta được công bố. Ông Bashir cũng bị lật đổ và hiện đang ngồi tù ở Sudan, mặc dù ông vẫn chưa được dẫn độ đến La Hay.

Phía Nga, không công nhận thẩm quyền của tòa án, và khẳng định vào thứ Sáu (17/03) rằng họ không bị ảnh hưởng bởi các trát tòa. Nhưng Putin sẽ phải giới hạn về quyền tự do đi lại tới 123 quốc gia thành viên của ICC (nếu Putin đến 123 nước đó có thể bị bắt vào tù), khiến Putin và Nga lâm vào tình huống bị cô lập nhiều hơn. Cả Nga và Mỹ không là thành viên của tổ chức ICC.

ICC mở vụ án tội phạm chiến tranh đầu tiên nhắm vào Nga

Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết Moscow không có nghĩa vụ thừa nhận “lệnh bắt giữ” này.

“Chúng tôi coi tiền lệ này rất thái quá và không thể chấp nhận được,” ông Peskov nói với các phóng viên khi được hỏi. “Nga, giống như nhiều quốc gia khác, không công nhận thẩm quyền của tòa án này. Theo đó, Liên Bang Nga coi bất kỳ tuyên bố nào của [ICC] là vô hiệu trên phương diện pháp lý”

Theo quan điểm của Nga, họ là hợp pháp khi cho phép cư dân từ Donetsk, Lugansk, Zaporozhye, và Kherson – bốn khu vực đã bỏ phiếu áp đảo “trưng cầu dân ý” để gia nhập Nga vào tháng 9 năm 2022, bởi vì quân đội Ukraine cố tình pháo kích vào thường dân các khu vực trên do vũ khí của mỹ và NATO cung cấp.

Hiện có hàng nghìn cư dân kiên quyết ở lại chiến trường Bakhmut, con số mới nhất từ Ukraine là khoảng 4,000 người bất chấp thị trấn đã trở thành đống gạch vụn, là có những người đang chờ đợi quân Nga tiếp quản, theo bình luận của giới quan sát.

Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden hôm thứ Sáu cho rằng Washington không công nhận lệnh bắt của ICC, nhưng đồng ý với tuyên bố của ICC rằng ông Putin đã phạm “tội ác chiến tranh” ở Ukraine. TT Biden nói với đoàn báo chí Tòa Bạch Ốc trước khi lên trực thăng vào tối thứ Sáu, “Chà, tôi nghĩ điều đó là hợp lý”, khi được hỏi về ICC. “Nhưng câu hỏi đặt ra là, nó cũng không được quốc tế công nhận. Nhưng tôi nghĩ rằng nó làm cho một điểm rất mạnh mẽ”.   

Điện Kremlin kịch liệt phản đối thông báo của ICC, và phản bác việc nhận nuôi trẻ em Ukraine là hoạt động nhân đạo.

“Các quyết định của tòa án hình sự quốc tế không có ý nghĩa gì đối với đất nước chúng tôi, kể cả từ quan điểm pháp lý”, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Maria Zakharova cho biết trên kênh Telegram của mình. “Nga không phải là một bên tham gia quy chế Rome của tòa án hình sự quốc tế và không chịu bất kỳ nghĩa vụ nào theo quy chế này”.
Cô Lvova-Belova nói với truyền thông Nga rằng lệnh bắt giữ phản ánh “sự đánh giá cao” đối với công việc “giúp đỡ trẻ em” của cô, “giúp đỡ trẻ em của đất nước chúng tôi, rằng chúng tôi không bỏ rơi chúng trong vùng chiến sự, mà chúng tôi đưa chúng ra ngoài”.

Giới lãnh đạo Nga đã công khai về việc đưa trẻ em Ukraine đến Nga và đưa chúng vào các trại hoặc cho các gia đình Nga làm con nuôi. Vào ngày 16/2, cô Lvova-Belova xuất hiện trên truyền hình nói với ông Putin về chương trình, và cảm ơn ông ấy mà cô nhận nuôi một cậu bé 15 tuổi từ Mariupol, thành phố đông nam Ukraine đã bị lực lượng Nga tàn phá và chiếm đóng. “Nhờ có ông, giờ tôi mới biết làm mẹ của một đứa trẻ Donbass là như thế nào,” cô nói với Putin.

Ukraine cho rằng lệnh bắt người của ICC là một chiến thắng, và kỳ vọng sẽ tiếp tục có các lệnh tương tự. Tổng thống Ukraine, Volodymyr Zelensky, tuyên bố số lượng trẻ em bị trục xuất là hơn 16,000 và cho biết lệnh bắt giữ thể hiện “một quyết định lịch sử sẽ dẫn đến trách nhiệm lịch sử”. “Sẽ không thể thực hiện một chiến dịch tội phạm như vậy nếu không có sự đồng ý của người đàn ông cầm đầu nhà nước khủng bố,” Zelensky nói.

Chánh văn phòng của Zelensky, Andriy Yermak, cho biết các lệnh bắt giữ “chỉ là khởi đầu”. Wayne Jordash, một luật sư nhân quyền quốc tế có trụ sở tại Kyiv và là đối tác quản trị của Global Rights Compliance, đồng ý rằng lệnh bắt giữ ông Putin và cô Lvova-Belova có thể là lệnh đầu tiên trong số nhiều lệnh bắt giữ. “Sẽ có nhiều hơn trong vài tháng tới. Đây hẳn là một loại mũi tên cảnh báo,” ông Jordash nói.

EU và Hoa Kỳ có các phản ứng tương tự, tuy cấp độ khác nhau.

Lệnh bắt giữ Putin đã được hoan nghênh bởi Josep Borrell, người đứng đầu ngành ngoại giao của EU, cho đó là “sự khởi đầu của quá trình chịu trách nhiệm” và Ngoại trưởng Anh, James Cleverly, người đã nói “những kẻ chịu trách nhiệm về tội ác chiến tranh khủng khiếp ở Ukraine phải bị đưa ra trước công lý”.

Hoa Kỳ đã thận trọng hơn trong phản ứng của mình. Hoa Kỳ nói rõ họ không phải là thành viên của ICC và Ngũ Giác Đài đã từ chối hợp tác với ICC.

“Không còn nghi ngờ gì nữa, Nga đang phạm tội ác chiến tranh và hành động tàn bạo ở Ukraine, và chúng tôi đã làm rõ rằng những người có trách nhiệm phải chịu trách nhiệm,” Adrienne Watson, phát ngôn viên của Hội Đồng An Ninh Quốc Gia cho biết, “Công tố viên ICC là một tác nhân độc lập và đưa ra các quyết định truy tố của riêng mình dựa trên bằng chứng trước mặt anh ta. Chúng tôi ủng hộ trách nhiệm giải trình đối với thủ phạm của các tội ác chiến tranh”.

Reed Brody, một công tố viên kỳ cựu về tội ác chiến tranh và là tác giả của “To Catch a Dictator”, một cuốn sách về việc truy đuổi nhà lãnh đạo Chadian, Hissène Habré, cho biết lệnh bắt giữ “khiến thế giới của Putin trở nên nhỏ bé hơn.”

“Tôi không nghĩ rằng chúng tôi mong đợi sớm thấy ông [Putin] ấy tới Pháp hoặc Ukraine, nhưng ông ấy phải cẩn thận,” ông Brody nói, “Rõ ràng, đây là những tội ác không bao giờ biến mất. Chúng sẽ treo lơ lửng trên đầu ông ấy mãi mãi và rất khó để đuổi chúng đi. Chúng ta đã nhiều lần chứng kiến ​​bánh xe công lý quốc tế quay chậm, nhưng chúng chạy cực kỳ êm ái”.

Tin thêm về lệnh bắt của ICC

Trong một tuyên bố hôm thứ Sáu, công tố viên ICC, Karim Khan, cho biết, “Các sự cố được văn phòng của tôi xác định bao gồm việc trục xuất ít nhất hàng trăm trẻ em được đưa ra khỏi trại trẻ mồ côi và nhà chăm sóc trẻ em”.

Ông Khan cho biết nhiều đứa trẻ đã được cho làm con nuôi ở Nga và ông Putin đã ban hành sắc lệnh đẩy nhanh việc cấp quốc tịch Nga cho những đứa trẻ, giúp chúng dễ dàng nhận nuôi hơn.

“Văn phòng của tôi cáo buộc rằng những hành động này, trong số những hành động khác, thể hiện ý định loại bỏ vĩnh viễn những đứa trẻ này khỏi đất nước của chúng,” ông Khan nói. “Chúng ta phải đảm bảo rằng những kẻ chịu trách nhiệm về tội ác bị cáo buộc phải chịu trách nhiệm và trẻ em được trả về với gia đình và cộng đồng của chúng… Chúng ta không thể cho phép trẻ em bị đối xử như thể chúng là chiến lợi phẩm của chiến tranh.”

“Có cơ sở hợp lý để tin rằng ông Putin phải chịu trách nhiệm hình sự cá nhân đối với các tội ác nói trên,” tuyên bố của các thẩm phán ICC cho biết, đồng thời cho biết thêm rằng ông Putin đã trực tiếp thực hiện các hành vi và không ngăn cản những người khác làm như vậy.
Khi quyết định ban hành lệnh, hội đồng thẩm phán trước khi xét xử của ICC đã cân nhắc việc giữ bí mật lệnh. Nhưng cuối cùng đã quyết định rằng việc công khai lệnh có thể “góp phần ngăn chặn việc phạm thêm tội ác.”

Báo The Guardian cũng cung cấp giải thích thêm về lệnh bắt

Cưỡng bức trục xuất người dân được công nhận là một tội ác theo ‘quy chế Rome’, cơ sở của phán xét tòa án này. Nga đã từng ký kết quy chế Rome, nhưng đã rút lui vào năm 2016, nói rằng họ không công nhận thẩm quyền của tòa án.
Mặc dù Ukraine không phải là một bên ký kết vào tòa án ở The Hague (La Hay), nhưng họ đã trao quyền tài phán cho ICC để điều tra các tội ác chiến tranh xảy ra trên lãnh thổ của mình.
Vì Nga không công nhận tòa án, và không dẫn độ công dân của mình, nên rất khó có khả năng ông Putin hoặc cô Lvova-Belova sẽ sớm bị giao nộp quyền tài phán cho tòa án.
Nhưng việc ban hành lệnh vẫn là một thời điểm rất quan trọng vì một số lý do. Nó gửi một tín hiệu tới các quan chức cấp cao của Nga, cả quân sự và dân sự – những người có thể dễ bị truy tố ngay bây giờ hoặc trong tương lai và sẽ hạn chế hơn nữa khả năng đi du lịch quốc tế của họ, bao gồm cả việc tham dự các diễn đàn quốc tế.

Về quyền miễn trừ của các nguyên thủ quốc gia.

Mặc dù ICC không công nhận quyền miễn trừ đối với các nguyên thủ quốc gia trong các vụ án liên quan đến tội ác chiến tranh, tội ác chống lại loài người hoặc tội ác diệt chủng, nhưng trong một tiền lệ quan trọng, Nam Phi đã từ chối thi hành lệnh của ICC về việc bắt giữ nhà độc tài người Sudan Omar al-Bashir trong một chuyến thăm vào năm 2015.
Pretoria lập luận rằng họ thấy “không có nghĩa vụ theo luật pháp quốc tế [ICC] và quy chế Rome trong việc bắt giữ một nguyên thủ quốc gia không tham gia [ICC] như Omar al-Bashir”, và một số quốc gia khác mà ông đến thăm cũng từ chối bắt ông theo lệnh bắt của ICC.
Việc bắt giữ cựu độc tài người Chile Augusto Pinochet ở London vào năm 1998 theo lệnh quốc tế do thẩm phán Tây Ban Nha Baltasar Garzón ban hành cho thấy những khó khăn liên quan đến các vấn đề miễn trừ như vậy.
Pinochet tuyên bố quyền miễn trừ với tư cách là cựu nguyên thủ quốc gia – một yêu cầu bị tòa án Anh bác bỏ – nhưng cuối cùng, Bộ trưởng Nội vụ Anh, Jack Straw, đã cho phép Pinochet trở về nhà với lý do sức khỏe kém.

Tóm lại, lệnh này có thể có khả năng sẽ thế nào?

Trong khi Vladimior Putin hiện có vẻ an toàn với quyền lực của mình và an toàn khỏi bị dẫn độ, một nhà lãnh đạo tương lai của Điện Kremlin có thể quyết định dẫn độ Putin đến The Hague vì lý do chính trị chứ không bảo vệ ông ta. Một ví dụ điển hình là Slobodan Milošević, cựu tổng thống Nam Tư, người đã bị tòa án hình sự quốc tế xét xử Nam Tư cũ truy tố một loạt tội ác chiến tranh vào giữa cuộc chiến ở Kosovo năm 1999.
Năm 2001, giữa cuộc đấu tranh giữa các nhân vật đối lập chủ chốt ở Serbia sau khi Milošević mất quyền lực, thủ tướng Zoran Djindjić đã phớt lờ phán quyết của tòa án cấm dẫn độ và ra lệnh chuyển Milošević đến La Hay. Ông nói, “Bất kỳ giải pháp nào khác ngoại trừ hợp tác [với The Hague] sẽ dẫn đất nước đến thảm họa”.
Việc Milošević bị bắt —trước khi ông bị chuyển giao – theo sau áp lực buộc chính phủ Nam Tư phải giam giữ cựu tổng thống hoặc có nguy cơ mất đi khoản viện trợ kinh tế đáng kể của Hoa Kỳ và các khoản vay từ Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế (IMF) và Ngân Hàng Thế giới (World Bank).

Các chứng quyền khác có khả năng tuân theo không?

Thẩm phán nói thêm rằng công tố viên có thể hình thành các trường hợp cáo buộc mới chống lại Vladimir Putin, do đó mở rộng các lệnh bắt giữ.
Tổ chức Theo dõi Nhân quyền mô tả quyết định ban hành lệnh bắt giữ Putin là “lời cảnh tỉnh cho những người khác có hành vi lạm dụng hoặc bao che cho họ”.
Balkees Jarrah, phó giám đốc tư pháp quốc tế tại tổ chức phi chính phủ, cho biết: “Với những lệnh bắt giữ này, ICC đã biến Putin trở thành kẻ bị truy nã và thực hiện bước đầu tiên để chấm dứt tình trạng miễn trừ đã khuyến khích những thủ phạm trong cuộc chiến của Nga chống lại Ukraine quá lâu”.

https://vietquoc.org tổng hợp